تعقیبات نماز ظهر : لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَظیمُ الْحَلیمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَریمُ، اَلْحَمْدُ للهِِ نیست معبودى جز خداى بزرگ بردبار، نیست معبودى جز خدا پروردگار عرش، ستایش خاص خدا رَبِّ الْعالَمینَ، اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ، وَ عَزآئِمَ مَغْفِرَتِکَ، پروردگار جهانیان است بار خدایا از تو مى خواهم آنچه باعث رحمت و وسایل حتمى مغفرت توست وَالْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ،وَالسَّلامَةَ مِنْ کُلِّ اِثْم،اَللّهُمَّ لاتَدَعْ لى ذَنْباً اِلاَّغَفَرْتَهُ، و بهره اى از هر نیکى و سلامتى از هر گناهى بار خدایا هیچ گناهى برایم مگذار جز آن که آن را بیامرزى وَلا هَمّاً اِلاَّ فَرَّجْتَهُ، وَ لا سُقْماً اِلاَّ شَفَیْتَهُ، وَ لا عَیْباً اِلاَّ سَتَرْتَهُ، وَ لا رِزْقاً و هیچ اندوهى جز این که برطرف کنى و هیچ دردى جز آن که شفا دهى و هیچ عیبى جز آن که بپوشانى و هیچ رزقى اِلاَّ بَسَطْتَهُ، وَ لا خَوْفاً اِلاَّ امَنْتَهُ، وَ لا سُوءً اِلاَّ صَرَفْتَهُ، وَ لا حاجَةً هِىَ لَکَ جز آن که فراوانش کنى و هیچ ترسى جز آن که امانش بخشى و هیچ بدى جز آن که بگردانیش و هیچ حاجتى که در آن رِضاً وَلِىَ فیها صَلاحٌ اِلاَّقَضَیْتَها،یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ،امینَ رَبَّ الْعالَمینَ.(1) خشنودى تو و صلاح کار من باشد جز آن که برآورده اش کنى اى مهربانترین مهربانان اجابت فرما اى پروردگار جهانیان.
و نیز مى خوانى: اَللّهُمَّ اِنْ عَظُمَتْ ذُنُوبى فَاَنْتَ اَعْظَمُ، وَ اِنْ کَبُرَ تَفْریطى فَاَنْتَ اَکْبَرُ، وَ اِنْ بار خدایا اگر گناهانم بزرگ است پس تو بزرگتر از آنهایى و اگر کوتاهیم زیاد است باز هم تو بزرگترى و اگر دامَ بُخْلى فَاَنْتَ اَجْوَدُ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ ]لى[ عَظیمَ ذُنُوبى بِعَظیمِ عَفْوِکَ، بخل من ادامه دارد پس تو سخى ترى بار خدایا بزرگى گناهانم را به بزرگى عفو خود ببخش وَکَثیرَ تَفْریطى بِظاهِرِ کَرَمِکَ،وَاقْمَعْ بُخْلى بِفَضْلِ جُودِکَ،اَللّهُمَّ ما بِنا مِنْ و زیاد کوتاهى کردنم را به کرم آشکارت بیامرز و بخل مرا به زیادى بخششت ریشه کن ساز خدایا هر نعمتى که نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ اِلَیْکَ.(2) داریم از توست معبودى جز تو نیست از تو آمرزش خواهم و به سوى تو بازگردم.
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که: امیر مؤمنان(علیه السلام) بعد از نماز ظهر مى گفت:
اَللّهُمَّ اِنّى اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، وَ اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّد عَبْدِکَ خدایا به تو تقرّب جویم بوسیله جود و کرمت و تقرّب جویم به تو بوسیله محمّد بنده وَرَسُولِکَ،وَاَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ،وَاَنْبِیآئِکَ الْمُرْسَلینَ، وَبِکَ و رسول تو و تقرّب جویم به تو به فرشتگان مقرّبت و پیمبران مرسلت و به خودت اللّهُمَّ اَنْتَ الْغَنِىُّ عَنّى، وَبِىَ الْفاقَةُ اِلَیْکَ، اَنْتَ الْغَنِىُّ وَ اَ نَا الْفَقیرُ اِلَیْکَ، خدایا تو از من بى نیازى ولى من بدرگاهت نیازمندم و بى نیاز مطلق تویى ولى من محتاج توام اَقَلْتَنى عَثْرَتى، وَ سَتَرْتَ عَلَىَّ ذُ نُوبى، فَاقْضِ الْیَوْمَ حاجَتى، وَ لا لغزشم را نادیده گرفتى و گناهانم را بر من پوشاندى پس در این روز حاجتم را برآور تُعَذِّبْنى بِقَبیحِ ما تَعْلَمُ مِنّى، بَلْ عَفْوُکَ وَ جُودُکَ یَسَعُنى و معذبم مکن بخاطر کارهاى زشتى که از من مى دانى بلکه گذشت و جود تو فرایم گیرد آنگاه حضرت به سجده رفت و مى گفت: یا اَهْلَ التَّقْوى وَ یا اَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، یا بَرُّ یا رَحیمُ، اَنْتَ اى شایسته پرهیزکارى و اى شایسته آمرزش اى نیکوکار اى مهربان تو اَبَرُّ بى مِنْ اَبى وَ اُمّى وَ مِنْ جَمیعِ الْخَلائِقِ، اِقْبَلْنى بِقَضآءِ حاجَتى، نیک رفتارترى نسبت به من از پدر و مادرم و از همه خلایق بازم گردان با حاجت روا مُجاباً دُعائى، مَرْحُوماً صَوْتى، قَدْ کَشَفْتَ اَنْواعَ الْبَلاءِ عَنّى.(3) و دعاى مستجاب و آوازى که مورد مهرت قرار گرفته و انواع بلا را از من دور کرده باشى.
1. مصباح المتهجّد، صفحه 61.
تعقیبات نماز عصر
1ـ اَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ، آمرزش خواهم از خدایى که معبودى جز او نیست زنده و پاینده وبخشاینده و مهربان ذُوالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، وَاَسْئَلُهُ اَنْ یَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبْد ذَلیل خاضِع، فَقیر و داراى جلال و بزرگوارى است، از او خواهم توبه ام را بپذیرد توبه بنده اى خوار فروتن نیازمند بآئِس، مِسْکین مُسْتَکین مُسْتَجیر، لا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لا ضَرّاً، وَ لا پریشان بینوا درمانده پناهنده اى که مالک هیچ یک از سود و زیان مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً.(1) و مرگ و زندگى و رستاخیزى براى خود نیست.
2ـ اَللّهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْس لا تَشْبَعُ، وَ مِنْ قَلْب لا یَخْشَعُ، وَمِنْ عِلْم بار خدایا به تو پناه مى برم از نفسى که (از خواهش) سیر نشود و از دلى که خشوع ندارد و از دانشى که لا یَنْفَعُ، وَمِنْ صَلاة لا تُرْفَعُ، وَ مِنْ دُعآء لا یُسْمَعُ، اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ سود ندهد و از نمازى که بالا نرود و از دعایى که شنیده نشود خدایا از تو خواستارم الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ، وَالْفَرَجَ بَعْدَ الْکَرْبِ، وَ الرَّخآءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ، اَللّهُمَّ ما بِنا آسانى پس از دشوارى را و گشایش پس از گرفتارى و فراوانى پس از سختى بار خدایا هر نعمتى که مِنْ نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ اَلِیْکَ.(2) ما داریم از آن تو است که معبودى جز تو نیست از تو آمرزش خواهم و بسوى تو بازگشت کنم. 3ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که هر کس بعد از نماز عصر هفتاد مرتبه استغفار کند، خداوند هفتصد گناه وى را بیامرزد.(3)
1. بلد الامین، صفحه 20.
تعقیبات نماز مغرب
شیخ در «مصباح المتهجّد» مى گوید: پس از نماز مغرب و بعد از ذکر تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) مى گویى: 1ـ اِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ، یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ همانا خدا و فرشتگانش بر پیغمبر درود فرستند اى کسانى که ایمان آورده اید درود فرستید بر او وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد النَّبِىِّ، وَ عَلى ذُرِّیَّتِهِ وَ صَلِّ و سلام کنید سلام کاملى خدایا درود فرست بر محمّد پیامبر (گرامى خود) و بر نژادش عَلى اَهلِ بَیْتِهِ.(1) و بر خاندانش.
2ـ سپس هفت مرتبه مى گویى: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.(2) به نام خداى بخشاینده مهربان و هیچ جنبش و هیچ نیرویى نیست جز به خداى والاى بزرگ.
3ـ سه مرتبه مى گویى: اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى یَفْعَلُ مایَشآءُ،وَلا یَفْعَلُ مایَشآءُ غَیْرُهُ.(3)
ستایش خاص خدایى است که آنچه خواهد مى کند ولى غیر او آنچه را خواهد نتواند انجام دهد.
4ـ بعد از آن مى گویى: سُبْحانَکَ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اِغْفِرْ لى ذُنُوبى کُلَّها جَمیعاً، منزهى تو معبودى جز تو نیست گناهان مرا به تمامى هر چه هست بیامرز فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّها اِلاَّ اَنْتَ.(4) زیرا تمامى گناهان را (کسى) جز تو نیامرزد.
5ـ آنگاه نافله مغرب را مى خوانى که چهار رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام) و میان نماز مغرب و نافله آن، سخن نمى گویى.(5) مرحوم «شیخ طوسى» فرموده، روایت شده است: در رکعت اوّل بعد از حمد سوره «قل یا ایّها الکافرون» را بخواند و در رکعت دوم، سوره «قل هو اللّه احد» و در دو رکعت بعدى، هر سوره اى را خواست بخواند و در روایتى آمده است که امام حسن عسکرى(علیه السلام) در رکعت سوم پس از حمد، آیات نخستین سوره حدید تا آیه ششم (و هو علیم بذات الصّدور) را مى خواند و در رکعت چهارم پس از حمد، آخر سوره حشر از «لو أنزلنا هذا القرآن على جبل» را تا آخر سوره تلاوت مى کرد.(6) مستحب است در سجده آخر نوافل در هر شب، مخصوصاً در شب جمعه هفت مرتبه بخواند: اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ،وَاسْمِکَ الْعَظیمِ،وَمُلْکِکَ الْقَدیمِ،اَنْ تُصَلِّىَ خدایا از تو مى خواهم به ذات بزرگوارت و نام بزرگت و سلطنت ازلیت که درود فرستى عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ، وَاَنْ تَغْفِرَ لى ذَنْبِىَ الْعَظیمَ،اِنَّهُ لایَغْفِرُ الْعَظیمَ اِلاَّ الْعَظیمُ.(7) بر محمّد و خاندانش و بیامرزى گناه بزرگ مرا زیرا که بزرگ را جز بزرگ نیامرزد.
6ـ پس از انجام نافله، این تعقیبات نیز وارد شده است: الف) ما شآءَ اللهُ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ، اَسْتَغْفِرُ اللهَ (ده مرتبه).(8) آنچه خدا خواهد نیرویى نیست جز به خدا از خدا آمرزش خواهم ب) اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ، وَ عَزآئِمَ مَغْفِرَتِکَ، وَ النَّجاةَ خدایا از تو خواهم آنچه موجب رحمت و وسایل حتمى آمرزش توست و رهایى مِنَ النّارِ وَ مِنْ کُلِّ بِلِیَّة، وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَالرِّضْوانِ فى دارِ السَّلامِ، از آتش دوزخ و از هر بلا و گرفتارى و رسیدن به بهشت و خشنودى تو را در منزلگاه سلامتى وَجِوارِ نَبِیِّکَ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَآلِهِ السَّلامُ، اَللّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ و همسایگى پیغمبرت محمّد که بر او و آلش سلام باد، خدایا هر نعمتى که ما داریم از توست معبودى اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ اِلَیْکَ.(9) جز تو نیست از تو آمرزش خواهم و به سویت توبه کنم.
7ـ پس از انجام نوافل و تعقیبات، سجده شکر به جاى مى آورى و کمترین سجده شکر آن است که سه بار بگویى: شُکْراً شُکْراً شُکْراً ; همان طور که در بخش سجده شکر (صفحه 1056) بیان مى شود.
8ـ از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که وقتى نماز مغرب به پایان رسید بر پیشانى خود دست بکش و سه بار بگو: بِسْمِ اللّهِ الَّذى لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ، عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ، اَلرَّحْمنُ به نام خدایى که معبودى نیست جز او، عالم غیب و شهود، بخشاینده الرَّحیمُ، اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الْهَمَّ وَ الْغَمَّ وَ الْحَزَنَ.(10) و مهربان خدایا از من دور کن غم و اندوه را.
نماز غفیله: 9ـ میان نماز مغرب و عشا نماز غفیله را (به نیّت قربت مطلقه) مى خوانى که دو رکعت است و در رکعت اوّل پس از حمد، مى خوانى: وَ ذَا النُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً، فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ، فَنادى فِى و ذا النون (یونس) را یاد کن آن دم که خشمناک برفت و گمان داشت بر او سخت نگیریم پس از الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، سُبْحانَکَ اِنّى کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ، فَاسْتَجَبْنا ظلمات ندا داد که معبودى جز تو نیست منزهى تو که همانا من از ستمکاران بوده ام پس دعایش مستجاب کردیم لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ،وَکَذلِکَ نُنْجِى الْمُؤْمِنینَ. و در رکعت دوم پس از حمد مى خوانى: و از تنگناى غم نجاتش دادیم و این چنین مؤمنین را نجات دهیم. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها اِلاّ هُوَ، وَ یَعْلَمُ ما فِى الْبَّرِ وَ الْبَحْرِ، وَ ما کلیدهاى (گنجینه هاى) غیب نزد اوست و جز او (کسى) غیب نداند و هر چه در خشکى و دریاست مى داند هیچ تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة اِلاّ یَعْلَمُها، وَ لا حَبَّة فى ظُلُماتِ الاَْرْضِ، وَ لا رَطْب برگى نیفتد جز آن که آن را بداند و نه دانه اى در ظلمات زمین و نه تر وَلا یابِس اِلاَّ فِى کِتاب مُبین. و نه خشکى مگر آن که در نامه روشن ثبت است. پس از آن دستها را براى قنوت بالا مى برى و در قنوت مى گویى: اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِمَفاتِحِ الْغَیْبِ الَّتى لا یَعْلَمُها اِلاَّ اَنْتَ، اَنْ تُصَلِّىَ خدایا از تو مى خواهم به حق کلیدهاى (گنجینه هاى) غیبى که جز تو کسى نداند درود فرستى عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ، وَ اَنْ تَفْعَلَ بى کَذا وَ کَذا. بر محمّد و آلش و نسبت به من چنین و چنان کنى
به جاى کلمات «کذا و کذا» حاجت خود را بیان مى کنى (مثلاً مى گویى: وَ اَنْ تَرْزُقَنِى خَیْرَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ) پس از آن مى خوانى: اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِىُّ نِعْمَتى، وَ الْقادِرُ عَلى طَلِبَتى، تَعْلَمُ حاجَتى، فَاَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّد خدایا تویى ولى نعمت من و تواناى بر (انجام) خواسته من، خواسته ام دانى از تو مى خواهم به حق محمّد وَآلِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، لَمّا قَضَیْتَها لى. و آلش درود بر او و آنها باد که حاجتم برآورى. مطابق روایتى از امام صادق(علیه السلام) هر کس چنین کند و حاجت خود را از خدا بخواهد، خداوند حاجتش را برآورده سازد.(11)
1. همان مدرک، صفحه 98. |