خانواده و نماز با تأکید بر نقش زن ...

خانواده مجموعه ای است متشکل از مرد و زن که وجود فرزندان آن را تکمیل می کند و در واقع زن و مرد در سایه نکاح به تأسیس آن می پردازند.

حیات فردی و اجتماعی کودک از خانواده آغاز می شود و شکل می گیرد و خانواده مرکز پذیرش، انس و تعلق است، مرکز تشکیل پندار و اخلاق و پیدایش فلسفه حیات و سازماندهی زندگی است و بالاخره نخستین مدرسه ، مکتب و محل درس آموزی های زندگی محسوب می شود.

خانواده محیطی است که کودک را دربرمی گیرد و در او نفوذ می کند. بسیاری از خوی ها، رفتارها، کردارها و گفتارهای کودک از این محیط نشأت می گیرد.

همچنین خانواده مرکز رفع نیاز کودک است. مرکز رفع نیاز در شکل گیری خوی و رفتار فرد و گروه مؤثر است و وابستگی ها، شکل پذیری ها، تبعیت ها، توافق ها در سایه آن محقق می شود.

الگو بودن خانواده نیز در کودک اثرگذار است. زیرا طفل در آن محیط چشم به دنیا می گشاید، شرایط گذران خانواده و امور آن را می بیند و براساس آن راه عمل را می آموزد. ضمن آنکه خانواده مرکز مهر و انضباط است و از نظر علمی به هنگامی که مهر و انضباط در هم آمیزند در آن صورت معجزه تربیت و تنفیذها در آن اتفاق می افتد. شکی نیست که هر یک از زن و مرد براساس تقسیم وظایف و مسئولیت ها کار و برنامه خود را انجام می دهند و هر کدام به نسبتی تأثیر خود را بر جای می گذارد. ولی در امر هدایت و اثرگذاری در نسل، نقش زن به مراتب بیشتر از نقش مرد است زیرا زن به مناسبت دائمی بودن روابطش با فرزندان، مهرورزی و محبت بیشتر به آنان، رفع نیاز آنها، دفاع از آنان در برابر جنبه های فشار پدر یا دیگران، حتی از خودگذشتن و به آنها رسیدن و بالاخره از نظر آثار خلق و خوی و وراثتی بیشتر از پدر می تواند در فرزندان مؤثر باشد.

● زن چگونه است

انسانی چون دیگر انسان ها که در عین داشتن وجوه اشتراک با مردان، تفاوت هایی با آنان دارد. (در بعد زیستی، در جنبه عاطفی و در جنبه شغلی و طبیعی) درباره او نظرات فلاسفه و دانشمندان واحد نیست اما در اسلام: رسول خدا (ص) زن را به ریحانه یا گل تشبیه کرده اند. حضرت علی (ع) نیز فرموده است: «زن گل است نه یک قهرمان که با او پنجه درافکنی.»

زن شاهکار خلقت از نظر رمز و رازهاست. عامل سکون و آرامش است. خانه ای که زن در آن نباشد مکانی سرد و خاموش است. او می تواند روح دین و معنویت را در فرزندان و حتی مردان لاابالی بپروراند. آتشی از محبت خداوند را در دل ها برافروزد، روح مناجات و عبادت را در دل ها بیدار کند. درس ذکر، خضوع، خشوع و مناجات با خدا را به فرزندان بیاموزد.

بی پرواترین شوهران، آزاردهنده ترین مردان، دل در گرو همسر دارند. مغرورترین فرزندان، بی بند و بارترین نوجوانان و جوانان در برابر عواطف مادر یا همسر زانو می زنند. مادران نخستین جرقه نور را در ذهن فرزند می زنند، نخستین چراغ آگاهی را پیش پای فرزندان قرار می دهند و این اثربخشی ها به ندرت از میان رفتنی هستند. حضرت امام حسین (ع) در برابر تبعیت خواهی دشمن فرمود دامنی که در آن تربیت شده به او اجازه قبول ذلت نمی دهد.

پدران در خانه نقشی همچون مبلغان و هادیان و مادران نقش مجریان را دارند. مادر اکثر اوقات در محیط خانه است و همه حالات عملکردها و اتخاذ مواضع او برای فرزندان درس تلقی می شود.

مادر جلوه های ارتباط با خدا، را به کودک نشان می دهد. مادر برای او مرجع، منبع و معلم دائم الحضور و مهربان است. زن در امر تربیت فرزند برای نمازگزاری و تجسم و حضور آن در خانواده نقش اساسی دارد.

طفل اغلب در کنار مادر است وابسته به او و همراه اوست مادر در برابر دیدگان متعجب کودک به نماز می ایستد، کودک قیام و قعود، رکوع و سجود، قنوت و دست برافراشتن به سوی آسمان مادر را می بیند، ذکرهای او را می شنود و بدان آگاه می شود. حتی در مواردی ادای آن حالات را درمی آورد.

اسلام در تربیت دینی فرزندان دستور می دهد طفل را از حدود سه سالگی دعوت کنید که با شما در نماز همراه شود و ادای شما را درآورد. ممکن است کودک در حین نماز از شما دور شده و ترک نماز کند و او را در چنین حالتی مورد بازخواست نباید قرار داد. بار دیگر وقت نماز از او بخواهید با شما همراه شود تا به تدریج بدان عادت کند.

● راز اثرگذاری بیشتر

مردان نیز در بعد الگویی برای فرزندان نقش اساسی دارند، ولی نقش مادر در این امر بیشتر است و این موضوع به خاطر موارد زیر می باشد:

۱) رابطه خونی و وراثتی بیشتر مادر با فرزند بویژه که پایه های رابطه خونی، از طریق حمل شیردهی بیش از ۲ /۵ سال است. رابطه انس و محبت مادر که مادری همیشه به معنی مهرورزی و عاطفه داری است.

۲) رابطه کلامی که نخستین کلمات از زبان مادر وارد ذهن کودک می شود. رابطه تفهیم و تفاهم با سخن، با کنایات و اشارات که بیشتر از سوی مادران است.

رابطه نیازمندانه که مادر برآورنده نیازهای اساسی فرزندان و در واقع بنده پرور است. رابطه پذیرش و تکریم و ابراز محبت در قالب بوسیدن، نوازش کلامی و نوازش بدنی. رابطه محرمیت در رازگویی و رازداری که کودک با مادر بیشتر مأنوس است.

۳) رابطه سنخیت در همزبانی، همدلی و همبازی بودن طفل با مادر. رابطه کثرت حضور و مداومت در حضور که پیشتر از آن بحث شد. رابطه خیرخواهی، صدق و صفا و انس که موجد باور و یقین بیشتر است.

در سر جمع، این عوامل سبب می شوند که نقش مادر در اقامه نماز بسیار و بسیار شود. زنان می توانند به هدایت نسل نوجوان و جوان بپردازند و حتی جوان خود را که سال و سنی بر او نگذشته است، تحت تأثیر و نفوذ خود قرار دهند.

● نفوذ در همسران

زنان می توانند در همسران مختلف و غیرعابد خود نیز مؤثر باشند و او را به راه دین و خدا و اعتقاد به معاد بکشانند. مردان گریزپایی در جامعه وجود دارند که همسرشان آنان را رام کرده و به سوی بندگی خدا سوق داده اند.

بسیاری از مردان دارای شرارت و گریزپایی، دل در گرو همسر دارند و مهر و عاطفه آنان را به نرمش و رامش می کشاند و زن اگر پایبند به دین و مکتب باشد، می تواند شوهر را به سوی خود بکشاند و او را به عبادت ملتزم سازد.

رمز موفقیت آنان در به راه آوردن شوهران به کارگیری زبان لین، درخواست از همسر در مواقع انس و خلوت، صداقت و پاکی زن، جنبه الگویی او در عبادت، استمداد از خداوند در تنفیذ سخن او، تداوم و تکرار نوبه ای زن در این درخواست، ستودن شخصیت شوهر، اعلام این نکته که اگر در نماز نیز با او همگام شود، موجب افتخار بیشتر او خواهد شد، است.

● ضرورت امروزی احیای نماز

نماز امری واجب و به فرموده قرآن برای مؤمنان امری قطعی و مسلم است. برای آن مرز زمانی و مکانی مطرح نیست، ولی اگر بخواهیم آن را از نظر اثربخشی و زدودن آثار منفی جرم و گناه مورد ارزیابی و دقت قرار دهیم، باید بگوییم که این ضرورت در عصر ما بیشتر مطرح است، چرا که توسعه علم و گسترش ابداعات و اختراعات با همه فوایدی که دارد، خطرات بسیاری را برای بشر آفریده و تهدیدات جدی برای آدمیان به وجود آورده است، به طوری که اگر عامل کنترل کننده ای از درون آدمی را کنترل کند، خطر او فراگیرتر و زیانبارتر خواهد بود.

بنابراین اگر بنا باشد برنامه نماز را بخواهیم در خانه و بویژه در کودکان اعمال کنیم، باید از سنین خردسالی آن را آغاز کنیم. سنی که تربیت پذیری در کودک بیشتر و احساس تعلق در او قوی تر است. اصولاً باید به این نکته توجه داشت که رابطه ای معکوس بین سن و تربیت پذیری برقرار است. هرچه سن افراد کمتر باشد، تربیت پذیری بیشتر است و این اندیشه علاوه بر نظر روانشناسان تربیت، در اسلام هم سابقه دارد. در اسلام کودک را به نهالی نورس و سبز شبیه کرده اند که به هرگونه ای که بخواهند، می توانند آن را بپیچانند و شکل دهند و چون بزرگ شد و تنه پیدا کرد، امکان دگرگونی و ایجاد تغییر در آن نخواهد بود. رسول خدا (ص) هم فرمودند: آموخته های دوران کودکی چون نقش بر سنگ است.

کودک وجودی مقلد است و چشم به رفتار پدر و بویژه مادر دارد و می کوشد رفتارشان را تقلید و خود را با آنها همانند کند و این نقطه مثبتی برای خانواده در امر تربیت برای نماز است. اگر این امر به صورت عادی درآید، در او ماندگار خواهد شد.

مشکل اساسی ما در مورد نوجوانان و جوانان است که از سویی بروز عوامل مختلف، چون بلوغ، ظهور اضطراب و آشفتگی ها، بروز هوس های جدید ایجاب می کند که عامل آرامش بخش و کنترل کننده ای برایشان باشد، ولی از سوی دیگر عامل غرور، عصیان و ناسازگاری ها، مانع تن دادن آنها به امر و نهی والدین و مربیان است. برای رفع این مشکل، تنها راه این است که با زبان انس و رفاقت با آنان کنار بیاییم و گداختگی و شعله سرکشی شان را با آب محبت و صفا خاموش کنیم. آنگاه که آنان خشمگین و پرخاشگرند، ما خاموش باشیم و وقتی خاموش و آرامند، ما به آنها نزدیک تر شویم و از سر مهر سخن بگوییم.

● ستودن زن در خانواده

در خانواده باید به شئون زن توجه کرد و با استفاده از آن به فعالیت های او در امر اقامه و احیای نماز پرداخت. زن شئون فراوانی همچون شأن تعلیم یا آموختن دارد که در آن سعی بر این است ذهن کودکان را از تعالیم الهی پربار کند،

شأن تزکیه به معنای پاک سازی و پیراستن ذهن از امور ناصواب و آراستن به پاکی ها، فضایل، رابطه داری و انس با خدا.

      دکتر علی قائمی

     روزنامه ایران