سجده

***   نمازگزار، باید در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده کند و سجده یعنى: پیشانى، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را، بر زمین بگذارد.

***   دو سجده روى هم، یک رکن است، اگر کسى در نماز واجب، عمدا یا از روى فراموشى هردو را ترک کند، یا دو سجدهٴ دیگر، به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.

***   اگرعمدا یک سجده کم و یا زیاد کند، نماز باطل مىشود و اگر سهوا یک سجده کم و یا زیاد کند، حکم آن خواهد آمد.

***    اگر پیشانى را عمدا یا سهوا بر زمین نگذارد سجده نکرده است، اگرچه جاهاى دیگر به زمین برسد، ولى اگر پیشانى را بر زمین بگذارد و سهوا جاهاى دیگر را به زمین نرساند، یا سهوا ذکر نگوید، سجده صحیح است.

***    بنا بر احتیاط باید در سجده، سه مرتبه (سُبْحٰانَ الله) یا یک مرتبه (سُبْحٰانَ رَبِّی الأَعْلىٰ وَ بِحَمْدِه) بگوید. و این کلمات باید پشت سرهم و به عربى صحیح، گفته شود. و مستحب است (سُبْحٰانَ رَبِّی الأَعْلىٰ وَ بِحَمْدِه) را سه، یا پنج و یا هفت مرتبه بگوید.

***    در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب نیز اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است.

***    اگر پیش از آنکه پیشانى، بر زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمدا ذکر سجده را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذکر، عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

***   اگر پیش از آنکه پیشانى، بر زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهوا ذکر سجده را بگوید و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده است باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر بگوید.

***   اگر بعد از آنکه سر از سجده برداشت، بفهمد پیش از آرام شدن بدن، ذکر را گفته و یا پیش از آنکه ذکر سجده تمام شود، سر برداشته، نماز او صحیح است.

***    اگر موقعى که ذکر سجده مىگوید، یکى از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد نماز باطل مىشود، ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر پیشانى، جاهاى دیگر را از زمین بردارد و دوبار بگذارد، اشکال ندارد.

***   اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، سهوا پیشانى را از زمین بردارد، نمىتواند دوبار بر زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى دیگر را سهوا از زمین بردارد، باید دو مرتبه بر زمین بگذارد و ذکر را بگوید.

***    بعد از تمام شدن ذکر سجدهٴ اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوبار به سجده رود.

***    جاى پیشانى نمازگزار، باید از جاى زانوهاى او بلند تر و یا پایینتر از چهار انگشت بسته نباشد.

***   در زمین سراشیب که سراشیبى آن زیاد معلوم نیست، اگر جاى پیشانى نمازگزار، از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او مختصرى بیش از چهار انگشت بسته، بلندتر یا پایینتر باشد، اشکال ندارد.

***   اگر پیشانى را سهوا بر چیزى بگذارد که از سر زانوهاى او، از چهار انگشت بسته بلندتر است، چنانچه بلندى آن مقدارى است که نمىگویند در حال سجده است، باید سر را بردارد و بر چیزى که بلندى آن به اندازهٴ چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد. و اگر بلندى آن مقدارى است که مىگویند در حال سجده است، باید پیشانى را از روى آن بر روى چیزى که بلندى آن، به اندازهٴ چهار انگشت بسته یا کمتر است، بکشد و اگر کشیدن پیشانى ممکن نیست، باید سر را بردارد و بگذارد و نماز را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب، نماز را دوبار بخواند.

***   باید بین پیشانى و آنچه بر آن سجده مىکند چیزى نباشد، پس اگر مهر به اندازه اى چرک باشد که پیشانى، به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد، اشکال ندارد.

***   در سجده باید کف دست را بر زمین بگذارد، ولى در حال ناچارى، پشت دست نیز مانعى ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، باید مچ دست را بگذارد و چنانچه آن نیز نشود، باید تا آرنج هرجا که مىتواند بر زمین بگذارد و اگر آن نیز ممکن نیست، گذاشتن بازو کافى است.

***    در سجده باید سر دو انگشت بزرگ پاها را، بر زمین بگذارد و اگر انگشتهاى دیگر پا، یا روى پا را بر زمین بگذارد و یا بر اثر بلند بودن ناخن، سر شست بر زمین نرسد، خلاف احتیاط است.

***    کسى که مقدارى از شست پایش بریده، باید بقیهٴ آن را بر زمین بگذارد و اگر چیزى از آن نمانده یا اگر مانده خیلى کوتاه است، باید بقیهٴ انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد، باید هر مقدارى از پا باقى مانده، بر زمین بگذارد.

***    اگر به صورت غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را بر زمین بچسباند، یا پاها را دراز کند به طورى که سجده صدق نکند، اگرچه هفت عضوى که گفته شد، بر زمین برسد باید نماز را دوبار بخواند.

***   مهر یا چیز دیگرى که بر آن سجده مىکند باید پاک باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر، نجس باشد و پیشانى را بر طرف پاک آن بگذارد، اشکال ندارد.

***    اگر در پیشانى، دمل و مانند آن باشد، در صورت امکان باید با جاى سالم پیشانى، سجده کند و اگر ممکن نیست، باید زمین یا مهر را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد، بر زمین یا مهر بگذارد.

***   اگر دمل یا زخم، تمام پیشانى را گرفته باشد، باید بر یکى از دو طرف پیشانى، سجده کند و اگر ممکن نیست، بر چانه و اگر بر چانه نیز ممکن نباشد، باید بر هر جایى از صورت که ممکن است، سجده کند و اگر بر هیچ جاى صورت ممکن نیست، باید با جلوى سر سجده نماید.

***   کسى که نمىتواند پیشانى را بر زمین برساند، باید به اندازه اى که مىتواند خم شود و مهر یا چیز دیگرى را که سجده برآن صحیح است، روى چیز بلندى گذاشته و طورى پیشانى را، بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است و بنا بر احتیاط کف دستها، زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بر زمین بگذارد.

***    کسى که اصلا نمىتواند خم شود، بنا بر احتیاط باید براى سجده بنشیند و با سر اشاره کند و اگر نتواند، باید با چشمها اشاره نماید و اگر نمىتواند اشاره کند باید در قلب نیّت سجده کند، و بنا بر احتیاط، با دست و مانند آن، براى سجده اشاره نماید.

***   کسى که نمىتواند بنشیند، باید ایستاده نیت سجده کند و براى سجده با سر اشاره کند و اگر نمىتواند، با چشمها اشاره نماید و اگر این را نیز نتواند، در قلب نیّت سجده کند و بنا بر احتیاط با دست و مانند آن، براى سجده اشاره نماید.

***    اگر پیشانى، بىاختیار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و این یک سجده حساب مىشود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه. و اگر نتواند سر را نگهدارد و بىاختیار، دوباره به جاى سجده برسد، روى هم یک سجده حساب مىشود.

***    جایى که انسان باید تقیّه کند، مىتواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست براى نماز، به جاى دیگر برود، ولى بنا بر احتیاط اگر بتواند بر حصیر و یا چیزى که سجده برآن صحیح مىباشد، طورى سجده کند که به زحمت نیفتد، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.

***   اگر روى تشک پر، یا چیز دیگرى که بدن روى آن آرام نمىگیرد، سجده کند باطل است.

***    اگر انسان ناچار شود که در زمین گلى نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقّت ندارد، بنا بر احتیاط واجب باید سجده و تشهّد را به طور معمول، بجا آورد و اگر مشقّت دارد، مىتواند در حالى که ایستاده براى سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول، بجا آورد، نمازش صحیح است.

***   در رکعت اول و رکعت سومى که تشهّد ندارد، مانند رکعت سوم نماز ظهر، عصر و عشا، بنا بر احتیاط واجب باید بعد از سجدهٴ دوم، قدرى بىحرکت بنشیند و بعد برخیزد، این عمل را (جلسهٴاستراحت) مینامند.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى