چرا باید نماز خواند؟

پرورش و تکامل فضائل
نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تکامل معنوی انسان است، چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می­برد و به ملکوت آسمان­ها دعوت می­کند. با فرشتگان هم صدا و همراز می­سازد و خود را بدون نیاز به هیچ واسطه، در برابر خدا می بیند و با او به گفت و گو می­پردازد.
تکرار این عمل در شبانه روز، آن هم با تکیه بر صفات، رحمانیت، رحیمیت و عظمت خدا و با کمک گرفتن از سوره­های مختلف قرآن، اثر قابل ملاحظه­ای در پرورش فضائل اخلاقی انسان دارد. بدین جهت، امیرمؤمنان علی(ع) درباره فلسفه نماز فرمودند: "الصلاةٌ قُربانُ کُلِّ تَقِیٍّ": نماز وسیله­ی تقرّب هر پرهیزکاری به خدا است.[8]

دعوت به پاکی
سراسر نماز دعوت به پاک­سازی زندگی است؛ زیرا مکان نماز گزار، لباس نمازگزار، فرشی که بر آن نماز می­خواند، آبی که با آن وضو می­گیرد یا غسل می­کند و...، باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد. با توجه به این شرایط، کسی که آلوده به ظلم، ربا، غصب، کم فروشی، رشوه خواری و کسب از راه حرام باشد، چگونه می­تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر این تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز، خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران و پاک کردن زندگی از هر آنچه ناپسند خدای متعال است.

تمرین نظم
نماز روح انضباط را در انسان تقویت می­کند؛ چرا که باید در اوقات معینی انجام گیرد که تأخیر و تقدیم آن، موجب بطلان نماز است

شرط قبولی عبادات
نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می­دهد و باعث می­شود بذر سایر اعمال نیک در جان انسان پرورش یابد. امیرمؤمنان علی(ع) در وصایای خود در لحظه­های آخر عمرشان فرمود: "اَللَّهَ اَللَّهَ فِی اَلصَّلاَةِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِینِکُم": خدا را خدا را درباره نماز در نظر داشته باشید، چرا که نماز ستون دین شما است.[9]
می­دانیم هنگامی که عمود خیمه در­هم بشکند یا سقوط کند، هر قدر طناب­ها و میخ­های اطراف محکم باشد، اثری در پایداری خیمه ندارد. همچنین هنگامی که ارتباط بندگان با خدا از طریق نماز از میان برود، سایر اعمال، اثر خود را از دست خواهد داد. از امام صادق(ع) نقل شده است:
" أَوَّلُ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ رُدَّ عَلَیْهِ سَائِرُ عَمَلِهِ‏": نخستین چیزی که در قیامت از بندگان حساب می­شود نماز است، اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول می­شود و اگر مردود شد، سائر اعمال نیز مردود می­شود.[10]
شاید دلیل این سخن آن باشد که نماز، رمز ارتباط خلق و خالق است که اگر به طور صحیح انجام گردد، قصد قربت و اخلاص که وسیله قبولی سائر اعمال است، در او زنده می­شود، و گرنه بقیه اعمال او آلوده و از درجه اعتبار ساقط می­شود.

دو نکته

نکته اول
باید توجه داشت که نماز علاوه بر شرائط قبول، شرائط کمال نیز دارد که رعایت آنها، عاملی مؤثر برای ترک بسیاری از گناهان است. در کتب فقهی و منابع حدیثی، امور زیادی مانع قبولی نماز ذکر شده است. از جمله این موانع، مسأله شرب خمر است که در روایات آمده است: "لا تقبل صلاه شارب الخمر اربعین یوماً الا ان یتوب": نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد، مگر این که توبه کند.[11]

از دیگر موانع کمال نماز، ظلم و ستم حاکمان است. در روایات متعددی می­خوانیم: "از جمله کسانی که نماز آنها قبول نخواهد شد، نماز پیشوای ستمگر است".[12] همچنین، بی اعتنایی و نپرداختن واجبات مالی از قبیل خمس و زکات، خوردن غذای حرام، عجب و خودبینی و... از دیگر موانع قبول نماز است که در روایات بدانها اشاره شده است. پیداست که فراهم کردن این شرائط قبولی، کمال نماز را تا چه حد ارتقا خواهد بخشید.

نکته دوم
نکته دوم اینکه، همه این­ها فوائدی است که برای نماز فرادا، با قطع نظر از مسأله جماعت وجود دارد و اگر ویژگی جماعت را بر آن بیفزائیم، برکات بی­شمار دیگری بر آن افزوه خواهد شد که بیان و تفصیل آن در این کوتاه نوشته نمی­گنجد.

گفتار خود را در فلسفه و اسرار نماز به حدیث جامعی از امام علی بن موسی الرضا(ع) متبرک می­کنیم؛ آن حضرت در پاسخِ نامه­ای که از فلسفه نماز در آن سؤال شده بود، چنین فرمود: "علت تشریع نماز، توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است و مبارزه با شرک و بت­پرستی و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی و نهادن پیشانی بر زمین، همه روزه، برای تعظیم پروردگار".[13]

پی نوشت ها
[1] طه/14
[2] بحارالانوارجلد 82 صفحه 200
[3] وسائل الشیعه جلد 3, ص7, ( باب 2 از ابواب اعداد الفرائض، حدیث 3).
[4]بحار الأنوار (ط - بیروت) ؛ ج‏79 ؛ ص199
[5] نهج البلاغه, کلمات قصار 252
[6] نهج البلاغه, کلمات قصار, جمله 136
[7] نهج البلاغه, نامه­ها ( وصیت ) 47
[8] من لا یحضره الفقیه ؛ ج‏1، ص209
[9] بحار، ج 84، ص 317 و 320
[10] بحار، ج84، ص 318
[11] معارج/ آیات 19 تا 24
[12] وسائل الشیعه، ج3، ص4
[13] . وسایل الشیعه، ج4، ص8 و 9.