تقوا، اساس مسجد

والذین اتخذوا مسجدا ضرارا و کفرا و تفریقا بین المؤ منین و ارصادا لمن حارب الله و رسوله من قبل و لیحلفن ان اءردنا الا الحسنى و الله یشهد انهم لکاذبون # لا تقم فیه اءبدا لمسجد اءسس على التقوى من اءول یوم اءحق اءن تقوم فیه فیه رجال یحبون اءن یتطهروا و الله یحب المطهرین . (1)
منافقان کسانى هستند که مسجدى ساختند به قصد زیان رساندن بر پیامبر و مؤ منان و تقویت کفر و ایجاد جدایى میان مؤ منان و کمین گاه براى کسانى که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بودند. آنان سوگند یاد مى کنند که نظرى جز نیکى نداشته ایم ، اما خداوند گواهى مى دهد که آنان دروغ مى گویند، هرگز در آن به نماز نایستاد، آن مسجدى که از روز نخست بر اساس تقوا بنا شده شایسته تر است که در آن به نماز قیام کنى ؛ در این مسجد، مردانى هستند که دوست دارند پاک و منزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد.

این آیات در شاءن گروهى از منافقان است که با توطئه هاى ابو عامر مسیحى و براى تحقق بخشیدن به اهداف شوم و نقشه هاى شیطانى خود، به ساختن مسجدى در مدینه اقدام کردند که بعدا به نام مسجد ضرار معروف شد؛ ماجرا از این قرار است که به هنگام ظهور قدرتمند اسلام در مدینه ، ابو عامر به شدت ناراحت شد، وى براى مبارزه با اسلام با منافقان اوس و خزرج همکارى صمیمانه اى آغاز کرد. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله هنگامى که از نقشه ها و اهداف وى آگاه شد، در صدد تعقیب وى بر آمد، ابو عامر از مدینه گریخت و به مکه آمد و از آنجا به طائف و سرانجام به شام رفت و در آنجا رهبرى منافقان مدینه را بر عهده گرفت ؛ او در نامه اى به منافقان مدینه نوشت که لشکرى از سپاهیان رم به کمکشان خواهد آمد تا محمد صلى الله علیه و آله و یارانش را از مدینه خارج سازند.

همچنین از آنان خواست براى خود مسجدى نزدیک مسجد قبا بسازند و در موقع نماز، آنجا گرد آیند و زیر نقاب مسجد، برنامه هاى خود را عملى کنند.

هنگامى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله عازم غزوه تبوک بود، گروهى از این منافقان به نزد آن حضرت آمدند و به بهانه اینکه افراد ناتوان و بیمار و پیرمردان از کار افتاده نمى توانند در شب هاى بارانى و سرد زمستانى به مسجد قبا بیایند، از پیامبر صلى الله علیه و آله خواستند تا اجازه دهد که مسجدى در میان قبیله خود (بنى سالم ) بسازند؛ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:
اکنون آماده نبردم و اگر به خواست خداوند متعال بازگشتم ، پیش شما خواهم آمد و با شما در آن نماز خواهم گذارد.

منافقان در غیاب پیامبر صلى الله علیه و آله ساختمان مسجد را به پایان رساندند، پس از جنگ تبوک ، نزد حضرت صلى الله علیه و آله آمدند و گفتند: دوست داریم که پیش ما بیایند و با ما در آن مسجد نماز گذارید؛ حضرت فرمود: لباس مرا بیاورید تا بپوشم و با آنان بروم .

در این هنگام آیات فوق نازل شد و پرده از نقشه پلید آنان برداشت ؛ بى درنگ پیامبر صلى الله علیه و آله گروهى از اصحاب را خواندند و به آنان دستور دادند که مسجد را آتش بزنند و بقایاى آن را ویران کنند و به جاى آن براى مدتى محل زباله شد. (2)

همان گونه که از این آیات بر مى آید، بنیانگذاران این مسجد در زیر نقاب این نام مقدس ، اهداف شومى را دنبال مى کردند. بر این اساس ، خداوند به پیامبرش دستور مى دهد که در چنین مسجدى که براى زیان رساندن به مسلمانان و گستردن کفر و الحاد در جامعه اسلامى بنا شده است هرگز قیام به عبادت نکند و به جاى آن شایسته است پیامبر صلى الله علیه و آله در مسجدى به نماز ایستد که اساس تقوا و هدفى الهى بنیاد شده است . به اعتقاد مفسران و تاءیید روایات معصومان علیهم السلام ، مراد از این مسجد، همان مسجد قبا است که در مقایسه با مسجد ضرار آمده است .(3)

هر چند بنابر روایات که از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است (4) ، این احتمال نیز وجود دارد که مراد، مسجد رسول اکرم صلى الله علیه و آله باشد؛ اما با توجه به تعبیر اول یوم در این آیه شریفه و با توجه به اینکه مسجد قبا نخستین مسجدى بود که پس از هجرت نبوى ساخته شد، احتمال اول ، مناسبتر به نظر مى رسد. سپس قرآن به ویژگى دیگر این مسجد اشاره کرد، فرموده است :
(فیه رجال یحبون ان یتطهروا...).

در اینکه مراد از طهارت در این آیه ، پاکیزگى صورى و اجتناب از پلیدى هاى ظاهرى است یا پاک شدن از گناهان و طهارت معنوى ، در میان مفسران اختلاف است . (5) پاره اى از روایات طهارت ظاهرى را تاءیید مى کند (6) . البته این روایات دلیل بر منحصر بودن مفهوم آیه به این مصداق نیست ، یعنى ممکن است منظور از طهارت در اینجا هر گونه پاکیزگى از صورى و معنوى باشد.

در هر صورت ، از این بحث چنین بر مى آید: مسجد که کانون ایمان و تقوا و محیط پاکى و قداست و مرکز تبلور عبودیت و نیایش در برابر پروردگار جهان است ، بایسته است که شالوده و اساس آن بر تقوا و پاکى بنا شده باشد و پاسداران و دست اندرکاران آن افرادى مؤ من ، پرهیزکار و مصمم باشند و هر گاه بنایى براى اغراض ناپاک با نام مقدس مسجد به وجود آید، باید در هدم و از بین بردن آن کوشید، چنانکه رسول خدا صلى الله علیه و آله دستور ویران کردن و به آتش کشیدن مسجد ضرار را صادر فرمودند.

برگرفته از: کتاب جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى

پی نوشت

1-سوره توبه / 107 - 108.
2-واحدى نیشابورى ، على : اسباب النزول ، ترجمه محمد جعفر اسلامى ، انتشارات بنیاد علوم اسلامى ، تهران ، صص 175 و 176.
3-المیزان ، ج 9، ص 622.
4-تفسیر الضوح رازى ، ج 5، ص 253.
5-مجمع البیان ، ج 5، ص 73.
6-المیزان ، ج 9، ص 622..