انواع شکیات نماز و مسایل فقهی آن

شکیات نماز 23 نوع است، به 6 مورد آن نباید اعتنا کرد، 9 مورد آن صحیح است که هنگام بروز نباید نماز را شکست، 8 مورد شک‌هایی است که نماز را باطل می‌کند. برخی اوقات اتفاق افتاده است که نمازگزار در تعداد رکعات، سجده و امثالهم دچار شک و تردید شود، واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز در خصوص شکیات نماز این‌گونه پاسخ می‌دهد:  همیشه سعی کنید هنگام شک به یک طرف گمان بیشتری پیدا کنید و به همان عمل کنید که این بهترین روش برای از بین بردن شک است، اما اگر بعد از فکر کردن نتوانستید، یک طرف را ترجیح دهید به وظیفه شاک که در زیر می‌آید، عمل کنید.     شکیات نماز 23 نوع است، به 6 مورد آن نباید اعتنا کرد، 9 مورد آن صحیح است که هنگام بروز نباید نماز را شکست، 8 مورد شکهایی است که نماز را باطل می‌کند.

چرا دختران زودتر از پسران مکلف می‌شوند؟

شش سال، زمینه‌سازی کردن و از دوران نوجوانی او را به حضور پذیرفتن، نماز را که عمود دین است بر او واجب کردن، روزه را که سپر دین است و حج را که وفد الی‌اللَّه است و مهمانان در آن سفر به ضیافتگاه خداوند می‌روند، بر زن واجب کردن، اینها همه نشانه آن است که زن برای دریافت فضائل، شایسته‌تر از مرد است. و اگر این منطق درست تبیین و اجرا گردد، نتیجتاً معلوم خواهد شد که زن بالاتر از مرد و لااقل همتای مرد است. توفیق زن بیش از مرد است و اگر انسان تنزل کند، حداقل باید بگوید زن همانند مرد است. زیرا تقریباً شش سال قبل از این که مرد، مکلف بشود، زن را ذات اقدس اله به حضور پذیرفته است. زن همین که از نُه سالگی گذشت و وارد دهمین سال زندگی‌ شد، خدا او را به حضور می‌پذیرد و با او سخن می‌گوید و روزه را بر او واجب می‌کند، مناجات های او را به عنوان دستور مستحب شرعی گوش می‌دهد. آن وقتی که هنوز مرد به عنوان یک نوجوان مشغول بازی است، زن مشغول راز و نیاز و نماز است.

اسرار تاکید مسواک زدن قبل از نماز

سرّ باطنی مسواک زدن قبل از وضو این است که مجرای ذکر خداوند منان پاک باشد، زیرا دهان مجرای قرآن است و اگر آلوده بود، خواندن نماز که قسمت عمده آن قرآن است، اثر کافی را نمی‌بخشد. به گزارش خبرگزاری فارس، آیین مقدس اسلام آن چنان برای مسواک زدن ارزش قائل است که پیامبر گرامی اسلام آن را سنت انبیاء الهی دانسته‌اند «السّواک من سُنن المرسلین» و حتی به صورت امر به معروف به مؤمنینی که از این سنت نبوی غفلت می‌ورزند، هشدار می‌دهد . اینکه قبل از وضو دستور به مسواک زدن داده شده است و چه اسرار باطنی در آن نهفته است، واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز این گونه بیان می‌کند: مسواک نماد پاک کردن ظاهر و باطن دهان می‌باشد، سر ظاهری مسواک این است که اگر پسماند غذا در دهان باقی مانده است، خارج شود و دهان هنگام ذکر تمیز باشد. در هنگام نماز دهان خوشبو باشد تا موجب اذیت خود و دیگران هنگام قرائت نشود، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود «راه قرآن را پاک نگاهدارید»، گفتند «ای رسول خدا! راه قرآن چیست؟»، فرمود «دهان شما»، گفتند «به چه پاک کنیم؟»، فرمود «با مسواک زدن»[i] آن قدر مسواک برای نماز مهم است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند «لا ان اشق على امتى ، لامرتهم بالسواک مع کل صلوه»، «اگر بر امت من سخت و دشوار نبود، هر آیینه به آنها دستور مى‌دادم که با هر نماز مسواک بزنند»،[ii]

طهارت باطنی نماز در سایه شست‌وشوی اعضای ظاهری در وضو

شست‌وشوی ظاهری اعضای وضو نماد طهارت باطنی است و اگر این اعضا گناه نکند، مسلماً قلب انسان نیز پاک می‌ماند. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، برای وضو گرفتن، دین اسلام بر برخی از اعضای بدن تاکید می‌کند، اینکه چرا در وضو اعضای ظاهری را می‌شوییم؟ واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز این چنین به این سوال پاسخ می‌دهد:

شستن دست‌ها پیش از وضو نمادی برای رهایی از علائق دنیوی

شستن دست قبل از وضو مقدمه‌ای برای درک فیض حضور در محضر خالق یکتا باشد و این عمل، نمادی برای شستن دست از دنیا و علایق آن به هنگام نماز است. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، از هنگامی که وضو گرفتن را یاد گرفته‌ایم، به طور سنتی گفته‌اند؛ دست خود را قبل از وضو بشوئید، گاهی موارد نیز مشاهده شده است که برخی از افراد شستن دست را جزئی از موارد وضو گرفتن دانسته‌اند و برخی دیگر نیز این سؤال در ذهن‌شان نقش می‌بندد که به راستی تاکید شستن دست قبل از وضو برای چیست؟، واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز در پاسخ می‌گوید:  نماد شستن دست قبل از وضو این است که انسان از تمام آلودگی‌های جسمی، روحی و دنیوی پاک شود.

جلب رحمت خدا و دوری از شیطان از اسرار مضمضه آب است

«مضمضه» نماد آمادگی برای مضمضه نمودن ذکر خداست، آمادگی چشیدن شیرینی ذکر، جلب رحمت خدا و دوری از شیطان از دیگر اسرار مضمضه به شمار می‌رود. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، یکی از مستحبات مورد تاکید قبل از وضو «مضمضه» است، اینکه «مضمضه» به چه معناست و چرا قبل از وضو مضمضه می‌کنیم، واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز بیان می‌دارد:  یکی از کارهایی که امیرمؤمنان علی علیه‌السلام قبل از وضو به عنوان یک عمل مستحب برشمرده‌اند، چرخاندن آب در دهان یا همان مضمضه است، سر ظاهری آن این است که یک طهارت اجمالی برای دهان ایجاد شود که انسان در نماز مشغول آنچه در دهان است، نشود.

سودبخشی استنشاق برای درمان بیماری اعصاب

تحریک نوک عصب سمپاتیک در بینی برای درمان برخی بیماری‌های اعصاب توصیه می‌شود، لذا اسلام برای این تحریک، استنشاق آب خنک را تجویز و آن را در مستحبات وضو قرار داده است. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، تا کنون در خصوص چرایی تاکید برخی از مستحبات وضو سخن به میان آمد از قبیل مسواک زدن، مضمضه کردن و اینکه چرا باید اعضای خاصی از بدن در وضو شستشو شود، از دیگر مقدمات وضو می‌توان به «استنشاق» اشاره کرد که از دیگر مستحبات وضو به شمار می‌رود، واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز در پاسخ به این سوال که چرا استنشاق مستحب است و این قدر بر آن تاکید شده است؟ بیان می‌دارد:

راز شستن صورت از آمادگی حضور تا پناه از وسوسه شیطان

پناه بردن از وسوسه‌های شیطان به سوی خدا، طهارت از تمام گناهان و کسب آمادگی برای مواجه شدن با پروردگار عالمیان از اسرار شستن صورت هنگام وضو است. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، یکی از اعضایی که در وضو مورد شستن قرار می‌گیرد، صورت است، اینکه اسرار شستن صورت هنگام وضو چیست؟ واحد پرسش و پاسخ مرکز تخصصی نماز این چنین پاسخ می‌دهد: دلیل ظاهری آن، زدودن گرد و غبار و چرک از صورت که 24 ساعته در تماس مستقیم با فضا است، سر باطنی آن طهارت از تمام گناهانی است که توسط اجزای این عضو همانند چشم و دهان روی می‌دهد.

تاثیر نماز بر شخصیت نارسیستیک

جالب این جاست که در اذکار نماز تنها یک جا سخن از" من" به میان می آید و آن زمانی است که بنده ی ناتوان، در نهایت ذلت در مقابل پروردگار خود، کرنش می کند و به رکوع می رود. پس آن گاه خود را در مقابل آفریننده خویش به خاک می اندازد و به سجده می رود و می گوید: سبحان ربی الاعلی و بحمده. حضرت علی (علیه السلام): نماز، داروی تکبر است. نارسیس نام پسر جوان افسانه ای است، که در دوران قدیم، تصویر خود را در آب زلالی مشاهده کرد و نه یک دل بلکه صد دل، عاشق خود شد!؟ و این داستان عجیب، وجه تسمیه ای برای معرفی نوعی اختلال موسوم به اختلال شخصیت خود شیفته (۱) (narcissistic personality disorder) گردید.

تاثیر نماز بر انزوا و گوشه نشینی

برخی روان پزشکان ایرانی" شخصیت منزوی" را به عنوان بهترین ترجمه، به جای"شخصیت"اسکیزوئید"(Schizoid) پیشنهاد کرده اند، چرا که مبتلایان به این اختلال، عمری را در کناره گیری از اجتماع گذرانده اند و در نظر دیگران آدم هایی مردم گریز، منزوی و تنها هستند.(1) مطالعات آماری در ایالات متحده آمریکا، احتمال این که از هر 100 آمریکایی، حدود 7 نفر مبتلا به این اختلال باشند را مطرح کرده است که دلالت بر شیوع بالای آن دارد.
مبتلایان به این حالت بیشتر مشاغل انفرادی که حداقل تماس با دیگران را ایجاب می کند، انتخاب می کنند و حتی برخی کار شبانه را به کار روزانه ترجیح می دهند تا مجبور به مدارا با افراد بیشتری نباشند.این افراد آرام، مردم گریز، درون گرا و غیر اجتماعی هستند و ضمن کناره گیری و عدم دخالت در امور روزمره، به دیگران چنان اهمیتی نمی دهند و شاید اگر مختصر ذوق ادبی هم داشته باشند، با برداشتی سطحی از این بیت مشهور عارفانه، پیوسته زمزمه می کنند:

آثار بی‌اعتنایی به نماز در رزق و روزی

خیلی از همسرها می‌پرسند، که همسر ما نسبت به نماز سنگین است. بچه‌ی ما سنگین است. دامادم، عروسم، ،داداشم نماز برایش سنگین است. چه کنیم؟ قرآن می‌گوید: دلیل اینکه نسبت به نماز سنگین است، «إِنَّها لَکَبیرَةٌ» کبیر یعنی چه؟ سنگین و بزرگ است. «إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ» آن کسی که نماز برایش سنگین است، معلوم می‌شود خشوع ندارد.

بالاترین ذکر خدا نماز است، «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری» (طه/۱۴) بالاترین ذکر خدا قرآن است. «نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْر» (حجر/۹) یعنی «نَحْنُ نَزَّلْنَا القرآن».

اگر کمی در قرآن تأمل کرده و آیات قرآن را با دقت بیشتری نگاه کنیم خواهیم دید که قرآن پر است از نکات آیاتی که ارز تابلو کردن و نگاه کردن مداوم بر ان را دارا می باشد .

در اینجا به چند تا از این آیات قرآن کریم توجه می کنیم .

روحیه‌ی خشوع و تواضع، شرط نیایش و نماز

«وَ إِنَّها لَکَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ» (بقره/۴۵) خیلی از همسرها می‌پرسند، که همسر ما نسبت به نماز سنگین است. بچه‌ی ما سنگین است. دامادم، عروسم، معلمین آموزش و پرورش، جوان است نماز می‌خواند می‌گوید: داداشم نماز برایش سنگین است. چه کنیم؟ قرآن می‌گوید: دلیل اینکه نسبت به نماز سنگین است، «إِنَّها لَکَبیرَةٌ» کبیر یعنی چه؟ سنگین و بزرگ است. «إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ» آن کسی که نماز برایش سنگین است، معلوم می‌شود خشوع ندارد.

تفاوت اقامه نماز با خواندن آن

تفاوت اقامه نماز با خواندن آن/ هدف از تشریع نماز نهی از منکر و یاد خداست اقامه نماز تنها به انجام واجبات فقهی که موجب اسقاط تکلیف می‏شود، تحقق نمی‏یابد؛ بلکه زمانی نماز اقامه می‏شود که هدف از تشریع آنکه نهی از فحشا و منکر و یاد خدا است، به دست آید. به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، شاید بارها از خود پرسیده باشیم که به راستی آیا نماز عباراتی است که تعبدی باید تلفظ کرد و خواند؟ یا اینکه خدای سبحان چه انتظاری در نماز از ما دارد؟ چگونه باید نماز را بر پا داشت، طرح قرآن در بر پا داشتن نماز چیست؟ آیا تفاوتی بین اقامه نماز با خواندن نماز هست؟ مرکز تخصصی نماز به این سوالات این گونه جواب می‌دهد. تفاوت اقامه نماز با خواندن آن‏ برنامه منسجم متون دینی، همانا توصیه به «اقامه نماز» و برپا داشتن آن است؛ نه خواندن آن یا نمازگزار بودن: (اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلوکِ الشَّمس)1 ؛(اَقیموا الصَّلوة)2 ؛ (اَقِمنَ الصَّلوة)3.  سرّ این فرق‏گذاری آن است که اگر در تعبیرهای قرآنی عنوان «خواندن» به کارمی‏رفت، با حکیمانه بودن قرآن هماهنگ نبود، زیرا ستون خواندنی نیست بلکه برافراشتی است، نه آنکه خواند. اساس سفارش قرآن کریم درباره نماز به «اقامه» است؛ نه صرف خواندن آن. دلیل این اهتمام آن است که نماز خواندن حتی نمازگزار بودن غیر از اقامه نماز است، چرا که اولی با یک بار نماز خواندن و دومی با استمرار آن ـ هر چند که حدود آن مراعات نشود ـ محقق می‏شود؛ اما اقامه نماز و بر پا داشتن آن بسیار دشوار است. با اینکه فضایل، آثار و برکات اصلی نماز برای اقامه این عبادت بی‏نظیر است: (هُدًی لِلمُتَّقین  ... ویُقیمونَ الصَّلوة)4 ؛ (اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ واَقاموا الصَّلوةَ... لَهُم اَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم ولاخَوفٌ عَلَیهِم ولاهُم یَحزَنون)5 ؛ (والَّذینَ یُمَسِّکونَ بِالکِتبِ واَقاموا الصَّلوةَ اِنّا لانُضیعُ اَجرَ المُصلِحین)6 ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَخَلّوا سَبیلَهُم)7 ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَاِخونُکُم فِی الدّین)8. قرآن در کنار تمجید و ستایش از برخی نمازگزاران، (اِنَّ الاِنسنَ خُلِقَ هَلوعا  ...  اِلاَّ المُصَلّین)9 بعضی دیگر را مذمّت کرده است، (فَوَیلٌ لِلمُصَلّین،  اَلَّذینَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهون)10 و از خواندن نماز و نزدیک شدن به آن در برخی شرایط و حالات نهی کرده است: (لاتَقرَبوا الصَّلوةَ واَنتُم سُکری... )11؛ اما اقامه کنندگان را مذمت نکرده و از نماز هرگز باز نداشته است و این بدان جهت است که اقامه نماز با میگساری، بی‏توجه بودن به نماز، به قعر جهنم سقوط کردن و... جمع نمی‏شود: (اَقِمِ الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی‏ عَنِ الفَحشاءِ والمُنکَر)12.  اقامه نماز تنها به انجام واجبات فقهی که موجب اسقاط تکلیف می‏شود، تحقق نمی‏یابد؛ بلکه به آداب و شرایط دیگری وابسته است. به قول مرحوم طبرسی: «اقامه بازار به تعطیل نکردن خرید و فروش آن است» [نه باز بودن فروشگاه‏ها به تنهایی‏]13، بنابراین اقامه بازار به این است که در آن خرید و فروش یا همان مقصود اصلی از تشکیل بازار، رواج داشته باشد، در نتیجه اگر اهل بازار به گونه‏ای عمل کنند که داد و ستد در آن رواج نداشته باشد، نمی‏توان گفت که آنها، بازار را اقامه کردند، هر چند فروشگاه‏ها به صورت شبانه‏روزی باز باشند. بدین ترتیب، زمانی نماز اقامه می‏شود که هدف از تشریع آنکه نهی از فحشا و منکر و یاد خدا است، به دست آید. برای نیل به این هدف والا به آداب و شرایطی بیش از آنچه در کتاب های رساله توضیح المسائل آمده، نیازمندیم . در قرآن مجید به عواملی که باعث تحقق اقامه نماز است، اشاره شده که در یادداشت‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت. نمازتان برپا باد. پی‌نوشت‌ها: 1. سوره اسراء، آیه 78. 2. سوره بقره، آیه 43. 3. سوره احزاب، آیه 33. ادب فنای مقربان جلد 6 صفحه 39 4. سوره بقره، آیات 2 ـ 3. 5. سوره بقره، آیه 277. 6. سوره اعراف، آیه 170. 7. سوره توبه، آیه 5. 8. سوره توبه، آیه 11. 9. سوره معارج، آیات 22 ـ 19. 10. سوره ماعون، آیات 5 ـ 4.  11. سوره نساء، آیه 43. ادب فنای مقربان جلد 6 صفحه 40 12. سوره عنکبوت، آیه 45. جمله (اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی‏... ) در حقیقت تعلیل برای (اَقِمِ الصَّلوة) است. این تعلیل نشان می‏دهد که غفلت و اقامه نماز با یکدیگر جمع نمی‏شوند؛ یعنی نماز اگر اقامه شود، ناهی از فحشا و منکر است، چنان‏که از ناهی فحشا و منکر بودن آن می‏توان فهمید که اقامه شده است، در حالی که این تلازم بین نماز خواندن و نهی از فحشا و منکر نیست؛ یعنی ممکن است کسی نماز بخواند و همزمان با آن مرتکب فحشا و منکر نیز بشود. 13. أقام القوم سُوقَهم: إذا لم یعطلوها من البیع و الشراء (مجمع البیان، ج‏1 ـ 2، ص‏121، ذیل آیه 3 بقره).