شهناز قدمی
کارشناس ارشد ادبیات
مقدمه علاقه به تحقیق در زمینه نماز جماعت در مساجد و راههای گرایش جوانان به سوی آن و بررسی راهکارهای سازنده جهت تبیین و توجیه جوانان جهت ایجاد میل و رغبت در آنان مهم‌ترین انگیزه برای نوشتن این مقاله بوده است.
در این جستجو با نویسندگانی برخورد کردم که آثارشان در ارتباط با موضوع مذکور بود نویسندگان بزرگی که تلاش بی وقفه خود را صرف مطالعه در این زمینه نموده‌اند، نویسندگانی چون شهید مرتضی مطهری، علی قائمی، دکتر غلامعلی افروز، حسن راشدی، محمد رضا سنگری و دیگر بزرگان که در زمینه ترغیب جوانان به سوی نماز و مسجد دست به پژوهش و تالیف زده‌اند. بیان اهداف، اهمیت و ضرورت تحقیق گرچه در زمینه جوان و مسجد و ارتباط بین آنها کتب متعددی به نگارش در آمده است ولی اهمیت این مسئله از نظر اسلام و جایگاه آن در اجتماع و خانواده ضرورت نگارش این مقاله را نشان میدهد. سخن گفتن در این مقاله هر چند به کرات، ارزش و زیبایی آن را بیشتر جلوه‌گر می‌سازد. روش و فرایند کار تحقیق نحوه جمع‌آوری مستندات پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای است و تقسیم بندی مطالب به ترتیب اهمیت مباحث به گفتار، فصل، بخش، حروف ابجد و ارقام ریاضی می‌باشد.
تحقیق حاضر شامل چهار گفتار می‌باشد که بعضاً گفتارها به فصل و بخش تقسیم شده‌اند. گفتار چهارم که گفتار پایانی است شامل استنتاج مطالب و ارائه راهکار می‌باشد. در پایان هر گفتار و فصل پی‌نوشت مربوط به همان گفتار و فصل آمده است. گفتار اول: نماز جماعت از دیدگاه روایات و احادیث
فرهنگ اسلامی بر اساس زدودن منیت‌ها و رهایی انسان از تنهایی و حصار خود بنا گردیده است. هر یک از تعالیم و الزامات شرعی به نحوی جامعه را به سوی ضمیمه شدن تمامی انسان‌ها به یکدیگر پیش می‌برد. لذا اسلام به انسان توصیه دارد که برای سفر و حضر خود و در هر حرکت و سکون از تنهایی و تک روی بپرهیزد. در همین راستا و با در نظر گرفتن اهداف و آثار دیگر، او را به نماز جماعت تشویق می‌نماید و آنرا از هر عبادتی فراتر می‌داند.
پیامبر(ص) فرمودند: هر کس مقید به حضور در نماز جماعت باشد تحت هر شرایطی باشد از پل صراط همچون برق عبور می‌کند و به بهشت می‌رسد «امام رضا (ع) می‌فرمایند: نماز جماعت بدان جهت قرار داده شده که اخلاص، توحید، اسلام و عبادت خداوند آشکار و ظاهر باشد.
امام باقر(ع) فرمودند: سه چیز پوشاننده گناهان است 1- وضو گرفتن در هوای سرد 2- راه رفتن به سوی نمازها 3- محافظت بر نمازهای جماعت» و همچنین پیامبر اکرم«ص» فرمودند: هر که نمازش را در مسجد و با جماعت بخواند به او گمان هر خیر و نیکی را داشته باشید.
همچنین در روایات آمده:
- شرکت دائم در مساجد و نماز جماعت انسان را از منافق شدن بیمه می‌کند.
- «نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی‌دلیل به مسجد نرود و در نماز جماعت شرکت نکند ارزشی ندارد.
- هر که نماز جماعت را دوست بدارد خدا و فرشتگان او را دوست دارند.»
- «پیامبر اکرم (ص) در مورد نماز جماعت فرمودند: نماز شخص با جماعت بهتر است از چهل سال نماز او در خانه‌اش » و «کسی که بدون عذر در جماعت مسلمان‌ها شرکت نکند نمازش پذیرفته نیست » و «هنگامی که اذان نماز را شنیدی هر چه سریع‌تر به مسجد بیا گرچه سینه خیز باشد .
گفتار دوم: برکات نماز در مساجد «نماز جماعت عامل نظم و انضباط ، صف بندی و وقت شناسی است و وحدت در گفتار، جهت و سمت هدف را می‌آموزد و کینه‌ها، کدورت‌ها و سوء ظن‌ها را از بین می‌برد و سطح دانش و عبودیت را در جامعه اهل نماز افزایش میدهد، روحیه فرد گرایی و انزوا و گوشه گیری را از بین می‌برد و نوعی مبارزه با غرور و خود خواهی را در بر دارد». آثار نماز جماعت الف) آثار دنیوی «1- آشنایی مسلمانان با یکدیگر 2- رعب و وحشت دشمنان» 3- خوش بینی مردم 4- درمان نفاق 5- کفاره گناهان 6- استجابت دعا 7- در پناه خدا بودن ب) آثار اخروی 1- مونس در قبر 2- عبور از صراط به آسانی 3- رهایی از آتش دوزخ 4- نجات از مراحل ترسناک قیامت 5- ترفیع مقام
بزرگترین اثر معنوی نماز در مسجد همان پاداش الهی است و نماز جماعت در مساجد مقدمه وحدت صفوف و نزدیکی دلها و تقویت کننده روح اخوت است و نوعی حضور و غیاب بی‌تشریفات و بهترین راه شناسایی افراد است. نماز جماعتی که در مسجد تشکیل می‌شود بهترین و بیشترین و پاکترین اجتماعات دنیاست و نوعی دید و بازدید رایگان و آگاهی از مشکلات و نیازهای یکدیگر و زمینه ساز تعاون اجتماعی آحاد مسلمین است.
نماز جماعت مسلمین در مساجد نشان دهنده قدرت مسلمین و الفت دلها و انسجام صفوف است. تفرقه را می‌زداید و بیم در دل دشمنان می‌افکند. منافقان را مایوس می‌سازد و خار چشم بد خواهان است. نماز جماعت مساجد نمایش حضور در صحنه و پیوند امام امت است. «نمازجماعت،دلها را یکی،اندیشه‌ها را زلال، امید را افزون، عشق و دوستی را جهت‌دار، جهت‌ها را خدایی و زندگی را پاک از تشتت و زشتی می‌سازد. نمازجماعت، "محور و وحدت" و "معیارمحبت" است» .
قطره دریاست، تا با دریاست ورنه او قطره و دریا، دریاست گفتار سوم: راهکارهای جذب جوانان به مسجد در یک جامعه اسلامی می‌بایست نوجوانان و جوانان از نگرشی مثبت و خوشایند نسبت به اماکن مقدس همچون مساجد برخوردار باشند، مسجد باید احساسات و خاطره‌های زیبا و به یاد ماندنی را برای جوانان تداعی کند.«جوان باید در محیطی برود که برای خواندن نماز تشویق شود و این به تجربه ثابت شده است که اگر به مسجد نرود و در کنار دیگران نباشد و در جمع قرار نگیرد به این کار تشویق نمی‌شود چون که حضور در جمع مشوق انسان است».
خانه خدا یعنی مسجد است که جوان را به اجتماعی آشنا می‌سازد که آنان را هدفی مقدس جمع کرده است و همه برای سالم بودن و بهتر شدن و بندگی حق در آنجا جمع شده‌اند. مسجد روح دینی را از فردی که متدین است به فردی که می‌خواهد متدین شود منتقل می‌نماید. «مسجد می‌تواند یکی از مراکز مهم انس و الفت با دین و نماز باشد و بزرگان ما که با مسجد در ارتباط هستند باید بدانند که مسجد را نسل آینده و جوانان امروز پر می‌کنند» فصل اول: الگو پذیری جوانان «برای ایجاد تربیت دینی در جوان عوامل زیادی دخالت دارند که اسوه سازی و همانند سازی فرد با الگو و اسوه، یکی از عوامل مهم تربیتی محسوب می‌شود. جوان باید با کسی همانند سازی کند که با او پیوند عاطفی برقرار نماید. هر چقدر پیوند عاطفی بین مربی و متربی بیشتر باشد متربی خصوصیات بیشتری از الگو را درونی می‌کند»
جوانان عمیقاً نسبت به رفتار الگوهای مطلوبشان علاقمند و کنجکاو هستند و در سر اندیشه باز نمایی چنان رفتاری را پرورش می‌دهند. هر قدر الگوهای بزرگسال برای جوان مطلوبتر و محبوبتر باشند میزان تاثیر پذیر بیشتر و پایدارتر می‌شود. جوانان رفتار الگوهای مطلوبشان را بسیار دوست می‌دارند و مایلند که با آنها همانند سازی کنند به صورت ارادی و غیر ارادی تلاش می‌کنند که رفتاری نظیر رفتار آنها داشته باشند و یا به گونه ای بیندیشند بگویند و عمل نمایند که مورد توجه تائید آنها باشد.
«الگو سازی شخصیت جوانان بر پایه دو عامل است:
1- ارائه الگوی رفتاری شایسته و پذیرفته شده خود به او
2- تشریح و ارایه الگوهای مورد انتظار جامعه»
بیشتر جوانان علاقه زیادی به ورزشکاران دارند و آنها را الگوی خود قرار می‌دهند «حضور چهره‌های درخشان میادین ورزشی در مساجد در احیاء مساجد و ترغیب جوانان به آن بسیار موثر است»
جوانان در مرحله ای هستند که در جستجوی مدل و اسوه برای خود می‌باشند و اگر مدلی درست و مذهبی در سر آنها قرار گیرد خود را بدان وابسته می‌سازد و از او الگو می‌گیرد. جوانان در مدرسه معلمان و مربیان خود را الگو قرار می‌دهند و از این رو بر معلمان و مربیان آگاه این مسئولیت خطیر سنگینی می‌کند که با رفتارها و گفتار خود جوان را به سوی مسائل مذهبی و از جمله نماز جماعت سوق دهند.
جوانان نظام ارزش‌ها و رفتارهای الگوهای بزرگسال را به عنوان یک هدف رفتاری مطلوب می‌پذیرند به خصوص زمانی که رفتار الگوها ترسیمی از شیوه و طریق متعالی زندگی بوده و پاسخی باشد برای نیازهای فطری جوانان. زمانی که الگوهای رفتاری جوان با تعظیم و تکریم و در عین حال گشاده و متبسم حاضر می‌شوند تا به مسجد بروند جوانان نیز سعی می‌کنند با انگیزه فراوان این رفتارهای الگوها را به خاطر بسپارند و اشتیاق باز آفرینی این رفتارها را میتوان از نگاه نظاره گر آنها دریافت. «شماری از کارشناسان امورفرهنگی معتقدند که جوانان در روی آوردن به فریضه مهم نماز به عملکرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند. آنها می‌گویند که جوانان ذهن پرسشگری دارند و برای سوالات گوناگون خود در زمینه‌های مختلفی ازجمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ قابل قبول هستند . فصل دوم : نقش مدرسه و معلم در جذب جوانان به مساجد
بخش اول: نقش مدرسه
«مدرسه را به دلیل دارا بودن فضای مطلوب برای آموزش مفاهیم میتوان بهترین مکان برای تعلیم فلسفه نماز جماعت و مسجد دانست». «نقش مدرسه در برنامه ریزی گروهی و فعالیت‌های مشارکتی نوجوانان از جمله برنامه‌های مذهبی در گرایش او به نماز موثر می‌باشد چون جوان روحیه استقلال طلبی دارد و به خاطر همین موضوع بهتر است از او در فعالیت‌های مذهبی مدرسه بهره گرفته شود.»
با اندکی غور و تفحص در تاریخ تمدن و نظام تعلیم و تربیت اسلامی به نیکی در می‌یابیم که سر چشمه اصلی مدارس در جوامع اسلامی مساجد است. به دیگر سخن در نظام اسلامی مدرسه‌ها بخش‌های توسعه یافته مسجدها هستند. در جامعه اسلامی ما ایجاد نگرش مثبت و خوشایند در بچه‌ها نسبت به فضای معنوی و تربیتی مساجد می‌بایست همانند تشویق ایشان نسبت به مسائل و فعالیت‌های آموزش مدارس مورد توجه قرار گیرد.
«مدرسه می‌تواند زمینه ارتباط دانش آموزان نمازگزار را با مساجد فراهم نماید و دانش آموزان را بعضاً برای اقامه نماز جماعت به مسجد محل برده زمینه آشنایی با دانش آموزان و جوانان را با امام جماعت مسجد و فعالیت‌های موجود در مسجد را فراهم سازد و او را ترغیب به خواندن نماز در مسجد و ارتباط با نماز گزاران و امام جماعت نماید.» بخش دوم : نقش معلم نیایش نیاز درونی انسان است و بروز این نیاز نیز اجتناب ناپذیر است. هنر مربیان و معلمانی که می‌خواهند چنین رفتاری را به تناسب نیازمندی انسان در افراد فرهنگ سازی نمایند آن است که زیباترین شکل و شیوه آموزش چنین رفتاری را متناسب با رغبت‌های فراگیران جستجو نموده و بر اساس آن اقدام نمایند.
اگر معلمان بتوانند بسیاری از رفتارهای مطلوب از جمله شرکت در مساجد و نماز جماعت را به طور غیر مستقیم و یا ضمنی از طریق بهره گیری از وجود الگوهای رفتاری در نوجوانان به وجود آورند فوق العاده موثر و ارزشمند خواهد بود. در یادگیری ضمنی و یا مشاهده ای به جهت آنکه یادگیرنده آگاهانه و داوطلبانه به موضوع یا رفتار خاصی دقت می‌کند از نگرش مثبت و انگیزه قوی برخوردار است.
در یادگیری مشاهده ای ویژگیهای الگو برای جوانان فوق العاده حائز اهمیت است. نماز خواندن در مساجد نیز رفتاری است که ابتدا آن را از طریق مشاهده آموخته و احساس خاصی نسبت به آن پیدا کرده‌اند.
در یادگیری مشاهده‌ای ویژگیهای الگو برای جوانان فوق‌العاده حائز اهمیت است. نماز خواندن در مساجد نیز رفتاری است که ابتدا آن را از طریق مشاهده آموخته و احساس خاصی نسبت به آن پیدا کرده‌اند.
معلمان و مربیان مدارس به مثابه الگوهای مطلوب جوانان زمانی می‌توانند توفیقات چشمگیری در پرورش یا تقویت احساس مذهبی و رفتارهای دینی از جمله اقامه نماز در مساجد داشته باشند که شخصیت مذهبی آنها برای جوانان بسیار دوست داشتنی و محبوب باشد. معلمان متعهد و دلسوز و آشنا به مبانی روان شناختی مذهبی سعی می‌کنند در بیان یا ظهور هر اندیشه و رفتار مذهبی احساس خوشایندی در قلوب پاک جوانان پدید آورند.
حضور فعال مربیان به همراه جوانان در مساجد علاوه بر فضیلت‌های معنوی به تقویت اکتساب‌های آموزشگاهی نیز خواهد انجامید و حضور چشمگیر امام جماعت مسجد در مدرسه و گفت و گو با مربیان و دانش آموزان و احساس نزدیکی و قرابت با ایشان به این پیوند مقدس شکوه بیشتری می‌بخشد.
معلمان متعهد که بهترین الگو برای جوانان می‌باشند می‌توانند در کلاس‌های درسی خود در کنار تدریس درس مربوطه به آموزش مسائل مذهبی پرداخته و جوانان را نسبت به آنها آگاه و علاقه مند گردانند. از جمله اینکه برای آنها از اجر و پاداش و فواید نماز جماعت در مسجد گفته و هم چنین برای ترغیب بیشتر جوانان به مسجد شرایط لازم را جهت آشنایی و ارتباط آنها با مساجد فراهم آورند و بعضاً می‌توانند فعالیت‌های مذهبی جوانان را در مساجد در دفتر نمره خود ثبت نموده و نمره ای خاص- جهت تشویق جوانان - به آنها اختصاص می‌دهند.
مطرح کردن احادیث و روایات و تعریف خاطراتی از بزرگان در مورد نماز جماعت در مساجد و معرفی کتبی در این مورد به دانش آموزان می‌تواند انگیزه جوانان را برای شرکت در نماز جماعت و مساجد مضاعف کند.
فصل سوم : نقش خانواده در جذب جوانان به مساجد
«اغلب رفتارهای اساس بر انسان یادگیری استوار است و اولین و مهم‌ترین پایگاه یادگیری کانون خانواده است زیرا خمیر مایه شخصیت انسان در خانواده تکوین می‌یابد و نگرشها و رغبت‌ها و رفتارهای خوشایند و نا خوشایند نسبت به پدیده‌های مختلف از خانه سرچشمه می‌گیرد». «کانون خانواده اولین و بهترین مدرسه ای است که نسل‌های جوامع بشری و جوانان از آنجا رشد می‌یابند».
پدر و مادر اگر نسبت به نماز جماعت در مساجد حساسیت نشان دهند تاثیرگذاری و درون سازی گفتارشان به مراتب بیشتر از زمانی است که تنها با گفتار و اجبار فرزندان خویش را به خواندن نماز در مساجد وادار سازند. «لحظه‌های حساس و پر جاذبه رفتار پدر و مادر در ایجاد فضای دوستانه، صمیمی و دلنشین عاطفی در مواجهه با فرزندان سبب می‌گردد که آنان بدون زحمت رفتار مورد علاقه خود را مورد توجه و تقلید آگاهانه قرار دهند»
«خانواده می‌تواند جوانان و فرزندان خود را به عضویت در تشکیلات گروهی در سیر مذهب و عبادت نماز جماعت دعوت کند و هم چنین می‌تواند جوانان خود را در اردوها و برنامه‌های یک روزه مذهبی ثبت نام نماید تا در آن اردوها زندگی اسلامی مورد اجرا و عمل گزارده شود و نماز جماعت و گروهی برگزار گردد». بخش اول : رعایت نکات ضروری از سوی خانواده جهت ترغیب جوانان به مساجد 1- قاعده محبت و اعلام این سخن غرورآمیز است که ... خوش به حالم که چون تو فرزندی دارم که در نماز مساجد شرکت می‌کند.
2- قاعده تشویق ذکر فضایل و پاداش‌های عملی روا و مناسب.
3- قاعده روحیه دادن از طریق این عبارت: تو را نورانی‌تر و شاداب‌تر می‌بینم.
4- پدر و مادر دقایقی قبل از نماز آماده تطهیر شوند و وضو سازند.
5- سجاده ای زیبا برای فرزندان خود تهیه کنند.
6- از فرزند خود با محبت و خوشرویی برای شرکت در مسجد دعوت نمایند
7- پدر و مادر خود به همراه فرزند جوانشان به مسجد بروند
8- فواید خواندن نماز جماعت را برای فرزند خود بیان کنند» .
9- پدر و مادر باید نگرش مثبتی به نماز در جوان خود ایجاد کنند و برای این امر باید ابتدا برای جوان تشریح نمود که انسان نیازمند پرستش خداوند است و این پرستش در جمع مقبول‌تر می‌باشد.
10- در تشویق جوان به مسجد از هر گونه تندگویی پرخاشگری و عصبانیت پرهیز کنیم و همانند لقمان که با نرمی و مهربانی به فرزندش فرمود «یا بُنیَّ اَقِمِ الصلوة» فرزندان و جوانان خود را به خواندن نماز و نماز جماعت در مساجد ترغیب کنیم.
11- ضمن تشویق جوان خود از طریق هدیه خریدن و تشویق‌های کلامی باید به گونه‌ای عمل کرد که او را در سطح پائین انگیزشی نگه نداریم.
12- نماز جماعت خواندن والدین در مساجد و چگونگی نگرش آنها نسبت به نماز جماعت، تلقی آنها از اهمیت و عظمت نماز جماعت در مسجد و رفتار آنها از جمله عوامل بسیار مهمی است که در ایجاد پرورش احساس مذهبی به خصوص شرکت در مساجد در جوانان دخیل است.
13- ایجاد رابطه با جوان با استفاده از عواطف گرم خانوادگی از اعلام محبت، نشان دادن رحمت و عنایت، تحریک عواطف و گاهی هم بهره گیری از تشویق و ترغیب برای شرکت در مساجد. فصل چهارم : نقش مسجد در جذب جوانان تا کنون آن طور که انتظار می‌رود در جامعه اسلامی ما از ظرفیت و قابلیت بالفعل و بالقوه مساجد در تعلیم و تربیت و شکوفایی شخصیت استفاده نشده است. «مسجد در طول تاریخ اسلام هم مرکب هدایت بوده و هم جوانان و جوامع را از خطر سقوط بازداشته است».
رفتن به مسجد آثار و فواید روحی و اخلاقی و اعتمادی و اجتماعی بسیاری دارد که از آن جمله این است که مسلمان احساس تنهایی و بی کسی نمی‌کند و هم اینکه با طرح مشکلات خویش از دیگران کمک می‌جوید و در حل مشکلات دیگران نیز مشارکت می‌نماید. دیگر آنکه به احساس تعلق به گروه و جمع که یک نیاز روحانی و روانی است پاسخ داده می‌شود و اگر تشکیلات رهبری مساجد باز نگری و سازماندهی درست شود مسجد به کانونی بسیار جاذب و فعال برای تجمع جوانان تبدیل می‌شود و فرد با شرکت در نماز جماعت از حالت فردیت که همراه با غرور و تکبر است بیرون آمده و می‌تواند یک عضو فعال محل و شهر، کشور خود بشود.
از جمله عوامل موثر در مساجد برای جذب جوانان دو عامل را میتوان نام برد. 1- متولیان مسجد 2- امام جماعت مسجد. بخش اول : نقش متولیان مسجد با گذشت زمان وضع زندگی انسان‌ها در همه ابعاد دست خوش تحول شده است. همان طور که هیچ فردی حاضر نیست در خانه‌های خشت و گلی سابق زندگی کند باید ساختمان مساجد هم به مناسبت شرایط زمانی تغییر یافته و به گونه ای ساخته و پرداخته شود تا جوانان به رفتن مساجد شایق گردند و این مهم بدست متولیان مساجد امکان پذیر می‌گردد.
«نبود جاذبه مناسب در مساجد به گونه ای که با خواست و نیاز ویژگیهای روانی اخلاقی و اجتماعی جوان از یک سو و متناسب با ارزش‌ها و اصول مقدس اسلامی در مورد زیبا سازی مساجد از سوی دیگر در تعارض است»
«مطالعه عصر پیامبر نشان میدهد که مسجد همه چیز است. پایگاه تصمیم گیری اجتماعی نظامی، سیاسی، عبادی و فرهنگی باید هر مسجدی یک مجتمع باشد. امکانات هنری، ورزش، نمایش و کتابخانه باید در کنار مسجد به عنوان جزیی از پیکره مسجد محسوب شود. اگر این امکانات در مسجد و از مسجد باشد جوانان به مسجد راغب‌تر می‌شوند» . مواردی که رعایت آنها بر متولیان مساجد ضروری است عبارتند از:
1- مساجد و حسینیه‌ها باید بر فعالیت‌های علمی خود بیفزایند و پا به پای زمان حرکت کنند و علاوه بر مراسم عبادی خاص، فعالیت‌های علمی نیز صورت گیرد. هم عبادت نشاط آور است و هم علم روح پرور و فرح بخش، قرین شدن علم و عبادت در مکان مقدس مسجد زیبایی و لطف ویژه ای دارد.
2- یکی دیر از فعالیت‌هایی که مربوط به متولیان مساجد می‌باشد دادن شکل محوری به مساجد از سویی و هدیه دادن دانش آموزان و جوانان که در مدرسه حائز رتبه شده‌اند از سوی دیگر که موجب تمایل جوان به مسجد می‌گردد.
3- پیامبر اکرم(ص) و پیشوایان دین همه قولاً و عملاً عنایت خاصی به نوجوانان داشتند. گردانندگان و متولیان مساجد با جوانان طوری برخورد کنند که جوانان احساس کنند محلی از اعراب دارند و مورد توجه بزرگترها قرار گرفته‌اند.
4- نسل جوان به کتابخانه و اسلاید و فیلم علاقمند است. در تاسیس مساجد باید بخشی از آن را به محل کتابخانه و محل نمایش و فیلم و اسلاید اختصاص داد تا جوان در مجاورت آنها برای رفتن به مساجد و اقامه نماز راغب گردد.
5- اصول کلی تشویق و ترغیب در کلیه شئون زندگی به چشم می‌خورد. در مساجد باید برای تشویق جوانان جوایز ارزنده و مناسبی در نظر گرفته شود تا در صورت موفقیت در مسابقه یا آزمون مسجد به او اهدا گردد.
6- جوان تمایل شدیدی به ابراز وجود دارد و می‌خواهد بگوید من هستم اگر متولیان اداره مساجد را به جوانان واگذار نمایند آنها با قبول مسئولیت‌ها به مساجد روی خواهند آورد.
7- تمیزی، سادگی و زیبایی از ویژگیهای بارز مسجد می‌باشد. استفاده از رنگ‌های آرامش بخش همچون آبی، نیلی و فیروزه ای و بهره گیری از شیوه معماری مبتنی بر طبیعت آفرینش اشکال هلالی و قوسی در بنای مساجد جلوه خاصی به ساختار ظاهری آن می‌بخشد.
8- همراه با آراستگی و نمای آرام بخش مسجد، طنین دلنشین اذان زمانی که با نیکوترین صدا شنیده شود بر گیرایی مسجد می‌افزاید.
9- استفاده از عطر و بوی خوش و گلاب در مساجد شمیم جوانان را می‌نوازد و همه وجودشان را سرشار از احساسات زیبا و دوست داشتنی می‌کند و انگیزه رفتن جوان را به مسجد مضاعف می‌نماید.
10- «در برنامه‌های جمعی و عبادات اجتماعی اسلام، روی موضوع خودداری از تند روی و سخت گیری و خسته نکردن افراد و جوانان عنایت شده است و توصیه‌های فراوانی شده که نمازهای جماعت نباید به گونه ای باشد که طولانی شدن آنها باعث خستگی و ملال خاطر جوانان شود» .
11- «برخوردهای هیئت امنا و خادمین مساجد در گرایش جوانان به نماز جماعت مساجد اثر دارد» . بخش دوم : نقش ائمه جماعت 1- وظیفه ائمه مساجد است که با فراهم نمودن زمینه‌های مساعد، آراستن و عطرآگین کردن مساجد، با چهره ای مهربان و مصمم در جلب توجه و دعوت جوانان محله خود به مسجد امکان حضور هر چه بیشتر آنها را در مساجد مقدور سازند.
2- امام جماعت باید سعی کند با جوانان رابطه دوستانه برقرار کند و بعضاً با آنها ورزش کند و تقریحات سالم از قبیل کوهنوردی داشته باشد، خلاصه اینکه باید چهره ای چند گونه از دین عرضه کرد که جوان بفهمد وقتی به مسجد می‌رود امام جماعتش هم در دین با او همراه است و هم در تفریحات و ورزش
3- امام جماعت سعی کند اگر معلمانی در مساجد اقامه نماز می‌کنند آنها را شناسایی کرده و رابطه بین آنها و دانش آموزان و جوانان را فراهم کند تا در صورت لزوم جوان بتواند از معلم مذکور بهره لازم را ببرد.
4- روی خوش نشان دادن امام جماعت به جوانان تازه وارد به مساجد سهمی بالا در نزد نسل جوان در این اماکن داشته و موجب بالندگی و رشد فکری و عقلی آنان می‌گردد.
5- «تشویق کردن امام جماعت جوانان را باعث شکل گیری خاطره خوش در ذهن آنها گردیده و بعد از مدتی جاذبه‌های معنوی مسجد و حالات نماز گزاران به هنگام نماز، جوانان را مجذوب می‌نماید» .
6- جوانانی که به مسجد می‌روند و در امورات آن شرکت می‌کنند از قبیل گفتن اذان یا مکبری نماز بهتر است مورد تشویق امام جماعت قرار گرفته تا جوانان دیگر را با خود به مسجد بکشانند.
7- طرح پرسش‌های مذهبی، علمی بعد از نماز از سوی امام جماعت و اهدای جوایز به جوانان برنده.
8- معرفی کردن جوانان موفق و مومن در مسجد به دیگر مومنان و نماز گزاران و تشویق آنها
9- تشکیل اردوهای تفریحی به همراهی امام جماعت مسجد برای جوانان
10- تشکیل کلاس‌های تابستانی و آموزشی با حضور امام جماعت برای آشنایی با جوانان و تبادل فکری با آنها.
11- « آگاه کردن روحانیون ، ائمه جماعات و مبلغان دینی تغییر درنوع و شیوه بیدارگری و کشاندن جوانان به نماز جماعت می‌باشد. به دلیل اینکه محیط مدرسه جذابیت بیشتری برای جوان دارد ابتدا باید نماز جماعت را دراین محیط تقویت کرد و سپس با همان طراوت و نشاط به مسجد کشانده شود» .
12- «نوع برخورد و پایبندی به مبانی اخلاقی توسط امام جماعت از جمله مواردی است که در میزان گرایش جوانان دانشـجو به نماز بسیار موثر است و در روند انتخاب ائمه جماعات دانشـگاه‌ها باید به این موارد توجـه شود » . بخش سوم : تعامل بین خانه، مدرسه و مسجد یکی از عوامل موثر در تکوین شخصیت علمی و معنوی جوان ایجاد هماهنگی و همکاری مثبت و سازنده بین خانه، مدرسه و مسجد می‌باشد. پیوند و ارتباط نزدیک خانه مدرسه و مسجد با یکدیگر در واقع پیوند استوانه‌های تربیت صحیح و منطقی است.
امروزه لازم است مدارس یک علاقه واقعی و باطنی برای حضور مستمر در ارتباط نزدیک جوانان و دانش آموزان با مساجد در آنان ایجاد کنند. لازم است همه تلاش دست‌اندر کاران تعلیم و تربیت بر این باشد که پیوندی واقعی بین خانه، مدرسه و مسجد ایجاد گردد.
با این گونه پیوند هم خانه به فضایی اسلامی و ارزش‌های معنوی تبدیل می‌شود و هم مدرسه نقش سازنده و هدایتگری در زمینه ارزش‌های دینی می‌یابد. از این رو با هماهنگی و یکسانی فضای حاکم و ارزش‌های معنوی و دینی درخانه و مدرسه بسیاری از تعارضات و مشکلاتی که ممکن است برای جوانان در نتیجه نا هماهنگی بین خانه و مدرسه و مسجد ایجاد شود بر طرف می‌گردد و این پیوند باید مستمر باشد نه قطعی و وابسته به شرایط خاص.
این گونه کارها بس پیچیده است و با چند بار بردن دانش آموزان به مسجد و حضور فیزیکی آنان نمی‌توان به نتایج مطلوب و رضایت بخش رسید.
فرهنگ انس به مسجد به عنوان یک حرکت ارادی، آگاهانه و مستمر باید در نظام تربیتی خانه مدرسه و مسجد به عنوان یک اصل مهم تربیتی مد نظر قرار گیرد. در تربیت جدید این حقیقت پذیرفته شده است که آموزش و پرورش مدرسه بدون همکاری آگاهانه و فعالانه خانواده نتیجه مطلوب نخواهد داد.
اگر این مثلث تربیتی ( خانه، مدرسه و مسجد) در برنامه‌ها و روش‌ها هماهنگی لازم را نداشته باشند در روند رشد یعنی جوان اختلال به وجود خواهد آمد که اولین عارضه است. گفتار چهارم : استنتاج و ارائه راهکار در جامعه اسلامی ما به ویژه در عصر تهاجم پیوسته دشمنان اسلام و یورش مستمر مهاجمین فرهنگی می‌بایست بیش از هر زمان دیگر از همه امکانات بالفعل و بالقوه فرهنگی کشور بالاخص فضای پر برکت مساجد بهره مند شد. امروز بیش از هر زمان دیگر اندیشمندان جامعه و کار گزاران فرهنگی کشور می‌بایست هموار کننده پیوند و اتحاد خانه و مدرسه و مسجد باشند زیرا شایسته نیست که غالب مساجد در محله‌ها و شهرهای مختلف میزبان جمع محدود نماز گزاران بزرگسال و میان سال باشد.
ایجاد نگرش جدید در مدیران، مربیان و دانش آموزان نسبت به جایگاه والای مسجد به مثابه بخشی از فضای مدرسه از اساسی‌ترین رسالت‌های ائمه مساجد و دست‌اندر کاران نظام تعلیم و تربیت کشور است. امروزه به هر طریق ممکن می‌بایست تجربه خوشایند حضور در مسجد و شرکت در فعالیت‌های فرهنگی آن برای همه جوانان فراهم شود و راه خانه تا مسجد و مسجد تا مدرسه هموارتر گردد. مسجد هر محله می‌بایست کانون اصلی فعالیت‌های فرهنگی اولیا، مربیان و دانش آموزان و جوانان آن محله باشد و مصونیت فرهنگی فرزندان در گرو چنین نگرش و حرکتی است.
جوانان در یادگیری و کسب عادات مطلوب بیش از آنکه متاثر از زبان منطق و استدلال باشند مملو از عواطف و احساسات بوده مستعد پذیرش از طریق زبان مهر و محبت هستند و با ایجاد احساسات خوشایند در جوانان زمینه یادگیری رفتارهای مطلوب، پیدایش انگیزه‌های رشد، همانند سازی و اتصاف به صفات الگوهای دلخواه فراهم می‌گردد.
روان شناسان شناختی ایجاد بینش و بصیرت و نگرش را شرایط ایجاد رفتار نگرش درجوان می‌دانند. مثلاً برای گزاردن نماز در مسجد باید نگرشی مثبت به نماز جماعت و مسجد در فرد ایجاد گردد و برای کسب چنین نگرشی لازم است بینش و بصیرت لازم که از جمله می‌تواند بر اساس منطق و استدلال فراهم آمده باشد در فرد ایجاد شود. ارائه راهکار در جذب جوانان به مسجد 1- صلاحیت‌های علمی و اخلاقی پیش نماز و محیط گرم و آموزنده بودن مساجد و برخورد شایسته و احترام آمیز با شرکت کنندگان در نماز به خصوص جوانان می‌تواند سهم عمده ای در جذب آنان به مسجد این کانون وحدت و معنویت داشته باشند.
2- خلق و خوی نیکوی امام جماعت و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با جوانان نماز گزار فوق العاده حساس می‌باشد. استقبال از حضور اتفاقی یا مستمر جوانان در مسجد توسط امام مسجد با چهره ای گشاده و متبسم احساس زیبا و خوشایندی را در جوانان شکوفا می‌نماید.
3- دعوت از دانش آموزان و جوانان به همراه معلمین آنها در مناسبت‌های خاص جهت صرف ناهار و اقامه نماز توسط امام مسجد.
4- به تصویر در آوردن برنامه‌ها و نمایش‌های تلویزیونی و پخش فیلم و اسلاید
5- برخورد معقول و متین و توام با عطوفت و مهربانی با نماز گزاران جوان از سوی خادمان و متولیان و امام جماعت مسجد.
6- مسئولان مساجد باید فرصتی را فراهم آورند که مسجد به صورت مرکزی برای دوستیابی و عقد اخوت اسلامی در آید. جوانان که به لحاظ موقعیت سنی و وضعیت عاطفی ویژه خود نیازمند دوستان مناسب هستند رفت و آمد بیشتری به آن خواهند داشت و تدریجاً با محیط مسجد انس خواهند گرفت.
7- قرین شدن علم و عبادت در مساجد وکسب علم و دانش تازه در مسجد به گونه ای که هر بار جوان برای نماز به مسجد می‌رود دانش تازه ای را فرا گیرد و از مصاحبت افراد دانشمند و دانا بهره مند شود در این صورت مسجد تبدیل به پایگاه علم و عبادت می‌شود و نقش خود را در تامین سعادت جوانان باز می‌یابد.
8- متولیان امور مساجد باید افرادی خوش اخلاق، با جاذبه و مودب باشند و مسجد باید کانون محبت باشد تا خاطره ای زیبا بر ذهن مراجعین بگذارد.
9- ائمه جماعت باید با مسائل تربیتی و روانی نسل جوان آشنا باشند. بهتر است تعدادی کتب مناسب در این زمینه‌ها به همه ائمه جماعت و هدایتگران فکری در مساجد معرفی شود.
10- آموزش و تربیت ائمه جماعت، تغذیه مداوم آنها به ویژه از نظر گاه آشنایی با دنیای مخاطب‌ها
11- شرکت ائمه جماعت و هیئت امنای مسجد در مراسم مدرسه و حل مشکلات مدرسه از طریق آنها و آشنایی جوانان با امام جماعت مسجد محل
12- یکی از دلایل گریز جوان از مسجد سخنرانی‌های طولانی و تکراری مطرح شده است. خطبا و گویندگان و سخنرانان برای ایراد سخنرانی‌های کوتاه و پنج تا ده دقیقه ای تمرین‌و ورزیدگی داشته باشند. روح زیبا طلب جوان، کلام جوان، رسا و کوتاه می‌طلبد.
13- جوان از جوان بهتر و زودتر می‌پذیرد بنابرابن اگر به نوعی جوانگرایی دست بزنیم گره گشا خواهد بود. تفاوت نسل‌ها، کندی رفتار، طولانی کردن نماز، طرح مسائل بیگانه با فضای امروز، میان مخاطب و گوینده فاصله می‌افکند. برخی جوانان طولانی شدن نماز و عدم امکان ارتباط با ائمه جماعت سالمند را دلیل اجتناب از نماز جماعت دانسته‌اند.
14- زیبایی ظاهری و آراستگی مساجد نیز در جذب جوان بی تاثیر نیست. پاکیزگی و طراوت مسجد جوان را به سوی مسجد و نماز جماعت سوق میدهد و برخی جوانان بوی بد، فضای تنگ نماز خانه، فرش‌ها و موکت‌های آلوده را باعث بی رغبتی به نماز جماعت و مسجد می‌دانند.
15- مساجد جدید باید به گونه ای ساخته شود که کانون همه فعالیت‌ها باشد. انحصار مسجد به نماز خلاف سنت و سیره اسلامی است.
16- مربیان و معلمان و پدران و مادران، خود در جماعت‌ها شرکت کنند و در برابر شاگردان و فرزندان به نماز بایستند و به امام جماعت اقتدا کنند. روش‌های جذب جوانان به سوی مسجد 1- روش‌های آگاهی بخش، امر به معروف ، ارشاد
2- روش‌های عاطفی چون روش رحمت، تحریک عواطف و روش همراهی
3- روش‌های جلب چون پذیرفتن، احترام، تکریم و تفخیم.
4- روش‌های خیر خواهانه چون نصیحت، وعظ و حکمت
5- روش‌های اقناعی چون استدلال، وعظ و حکمت
6- روش‌هایی چون تشریح و تحلیل، محاوره و گفتگوی آزاد
7- روش‌های برانگیزاننده چون تحسین، تائید، تشکر، سپاس، ترغیب، پاداش، انعام.
8- روش‌های امید ساز چون وعده، رجا، بشارت.
صحبت پیرامون جذب جوانان به سمت مسجد در مقال کوتاه و مجال اندک نمی‌گنجد و بر هر صاحب قلمی فرض است که در این وادی دست به قلم برده آثاری ارزشمند و مفید خلق کنند و کاستی‌ها و نقایص این کمینه را جبران نمایند.
منابع 1- قرآن کریم، مترجم ابوالفضل بهرام پور.
2- افروز، غلامعلی، روش‌های پرورش احساس مذهبی نماز درکودکان و نوجوانان، تهران، انتشارات کلینی، چاپ اول، 1371.
3- تاج لنگرودی، محمد مهدی، نماز در خانواده، تهران، ناشر مولف، چاپ اولف تابستان 1373
4- خلیلی، مصطفی، نقش نماز در شخصیت جوان، قم، انتشارات زایر،چاپ دوم،تابستان1384
5- راشدی، حسن، نماز شناسی، تهران، انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ اول، زمستان 1378
6- رشاد، علی اکبر، معراج سبز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ دوم، پاییز1373
7- رضوان طلب، محمد رضا، پرستش آگاهانه، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ پنجم، پائیز 1381.
8- سنگری، محمد رضا، خانواده و نماز، تهران، انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان،؛ چاپ چهارم، پائیز 1381
9- قائمی، علی، نماز در سیمای خانواده، تهران، انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان، چاپ سوم، تابستان 1381.
10-ـــــــــ، هدایت نوجوان به سوی نماز، قم، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ ششم، پائیز 1373
11- قرائتی، محسن ، آشنائی با نماز، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات ، چاپ اول، زمستان 1368
12- ـــــــ، پرتوی از اسرار نماز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ هشتم.
13- کلباسی، مجتبی، یک صد پرسش و پاسخ درباره نماز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ هشتم.
14- محدثی، جواد، پیام‌های عاشورا، تهران، ناشر اداره آموزش‌های عقیدتی سیاسی ، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، چاپ چهارم، زمستان 1381.
نشریات 1- آقمیان، اسماعیل، روش تعلیم فلسفه نماز به نوجوانان ، نشریه پیوند ، شماره 44
2- احمدی، علی، کنکاش در راهکارهای گسترش فرهنگ نماز در مدارس، نشریه مسجد، شماره 79
3- رضایی، زهرا، عوامل موثر در گرایش جوان به نماز، نشریه نیایش ، پیش شماره 3
4- عابدی، احمد، نقش الگو در تربیت دینی فرزندان، نشریه اطلاعات، 23/6/77
5- فرهادیان ، رضا، عوامل موثر در گرایش جوان به نماز، نشریه گلستان قرآن، شهریور 1380
6- مطهری، مرتضی، نماز و خانواده، نشریه صف، شماره 215
7- مطهری، محمد، اصول و مبانی آموزش نماز به کودکان و نوجوانان، نشریه مسجد، شماره 57
8- ملکی، ابراهیم، نماز، خانواده و تعلیم و تربیت، نشریه پیوند، شماره 308
9- نوری ایرانی، میر ابراهیم، عوامل گرایش جوانان به اقامه نماز، نشریه صف، شماره 224
10-هاشمی، ابوالفضل ، تقویت گرایش جوانان به نماز، راه حل‌ها کدام است؟ نشریه زایر، شماره 46 مقالات اینترنتی 1- حکمت، اکبر، جوان و مسجد، www.noorportal.net
2- سروری، احمد، اسیب شناسی گرایش جوانان به مساجد و نماز جماعت،
www.tebyan.net
3- شادمان، امیر، آسیب شناسی اقامه نماز در محیط‌های دانشگاهی،
www.armandaily.com
4- غفوری، حسین، برسی عوامل موثر در گرایش نوجوانان به نماز،
www.aqrschool.com
5- محقق، علی، آسیب شناسی گرایش جوانان به مساجد و نماز جماعت،
www.rayatoalhoda.parsiblog.com
6- محمدی، زهرا، در اهمیت نماز و جماعت، www.namaz-defa.ir | 
