مساجد و جوانان؛ فرصت ها و تهدیدها عسگر آرمون کارشناس ارشد علوم تربیتی(مدیریت آموزشی) و پژوهشگر علیرضا کامران کارشناس ارشد آموزش بهداشت
عبدالله اسدی عضو هیئت عملی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی اردبیل
مقدمه هر جامعهای برای تلطیف روان انسانها و جلوگیری از معاصی، نیازمند معنویت است. وجود مکانهای مقدسی نظیر مسجد، لازمهی تقویت چنین معنویتی در جامعه است. مساجد در جوامع مسلمان پیشرو از اهمیت فوقالعادهای برخوردار بودهاند. این مکانهای مقدس با این هدف بنا شدهاند که مسلمانان روزانه در آنها گردهم آیند، خداوند را تقدیس کنند و در کنار آن به تبادل آرا و افکار بپردازند. اگر مسلمانان بتوانند بنا به مقتضیات روز، تعریفهای مناسبی از کارکردهای مسجد ارائه دهند، جایگاه مساجد همواره در درجات بالایی باقی میماند. هدایت و تربیت صحیح جوانان و به کارگیری نیروها و استعدادهای آنان در پیشرفت آیندهی کشور بسیار مؤثر است. با توجه به تلاشهای دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی، بررسی راههای گسترش و موانع دین داری و دین باوری در بین جوانان اهمیت ویژهای دارد. مسجد به عنوان پایگاهی دینی است که حضور جوانان در آن، بنیاد دینی جامعه را تقویت میکند. جوان، در لغت به معنای «برنا، تازه، نو و چیزی است که از عمر آن چندان نگذشته باشد»(دهخدا، 1382) آمده است. فراهم آوردن زمینه حضور شاداب جوانان در مساجد میتواند تأثیری بسزا در بهبود روند برنامههای مساجد ایجاد نماید، چرا که جوان احساس میکند در وجود او، نیروهای متراکمی وجود دارد و تواناییهای جسمی، فکری، عقلی و ... وی میتواند راهگشا باشد. در مقابل اگر او احساس کند که نمیتواند از این همه توانایی بهرهبرداری کند، احساس بیهودگی بر او غلبه می کند. بر این اساس اسلام سفارش مىکند، فرزندان را از کودکى به نماز و روزه عادت دهید تا تقید به فرائض در بزرگسالى بر آنان دشوار نگردد(حر عاملی، 1409ق، ج 7، ص 167). مقام معظم رهبرى، خطاب به جوانان می فرماید: «جوان ها سعى کنند به دانستههاى کنونى خود از اسلام اکتفا نکنند، هرچه بیشتر در صدد فهمیدن و دانستن و شناختن اسلام باشند. باید با قرآن بیش تر مأنوس شد. باید مجالس ومحافل اسلامى را بیش تر گرم کرد. سنت بسیار با برکت اجتماع در مساجد را باید همچنان نگاه داشت. جوانها مسجد را کلاس درس و صحنه رزم بدانند و به مساجد رو کنند(ره توشه راهیان نور، 1376). جایگاه، اهمیت و نقش مساجد
مسجد پویا برای یک جامعه مسلمان بازوی کارآمدی به شمار می رود. چون قادر است مسائل دینی را متناسب با شرایط و احوال زمان متحول کند و در این صورت دین برای هر سؤالی در هر زمانی پاسخی خواهد داشت. از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسیارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل و فصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذیرش وفود، اعزام نماینده به نقاط دیگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بیماران و مجروحان، و اعلام وظایف حکومتى در مسجد صورت مىگرفت. به هر کجا که اسلام گام مىنهاد، چه مسلمانان آن را فتح مىکردند یا مىساختند، به زودى و بىدرنگ مسجدى ساخته مى شد(ابن جبیر، 1382). این میراث عظیم که یادگار عصر نبوی است در طول سالها دچار فراز و فرودهای فراوانی شده است و حال در دوره استقرار حکومت اسلامی انتظار می رود که حداقل الگوهای آموزشی و تربیتی که در طول پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامی بوجود آمده، احیاء شود و نواقص و معضلات مرتبط نیز حل گردد تا مساجد جایگاه مطلوب خود را بدست آورند. مسلمانان صدراسلام همواره می کوشیدند هر ابهامی را از دین بزدایند. آنها حتی به شکلی عقلانی با یکدیگر و پیروان سایر ادیان به بحث و جدل میپرداختند و از این نظر مسجد از موقعیتی ویژه برخوردار بود. بنا به گفته مورخان، پیامبر شخصاً در مسجد مدینه به تعلیم دین می پرداخت و به پرسشهای پرسشگران پاسخ می گفت. گفته می شود دانش تفسیر و نیز مدارس علوم دینی نیز از دل مساجد برآمدند. در چند قرن اول ظهور اسلام هم مساجد همچنان عرصه تبادل جدیدترین اطلاعات بودند. بعدها نیز هر زمان که جریان اندیشه های نوگرایانه و اصلاح طلبانه در جوامع مسلمان به راه افتاد در کنار بعد معنوی مساجد از کارکرد و جذابیتی فوقالعاده برخوردار شدهاند. چنانکه گفته می شود؛ سیدجمال الدین اسدآبادی اندیشههای تجدید نظرطلبانهاش را از طریق مساجد نشر می داد. بسیاری عقیده دارند در شرایط کنونی نیز در صورتی که بستر مناسب فراهم شود به خاطر عطش جامعه به سرعت در حال تحول ایران نسبت به مسائل معنوی و سؤالات فراوان بی پاسخ مانده، مساجد ما قادر خواهند بود به ابهامات بسیاری پایان دهند و مقدار قابل توجهی از معضلات و سردرگمیها را حل کنند. مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی، اجتماعی وی فراهم می کند. در مکتب تربیتی اسلام و بسیاری از مکتب های تربیتی دیگر، «انزوا طلبی» و «جمع گریزی» بیماری روحی شناخته می شود، در حالی که اجتماعی بودن و جمع گرایی ـ در حد معقول آن ـ نشانه سلامت روح و روان انسان و تعادل فکری او به حساب می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرایی، انعطاف و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند. افزون بر آنچه گذشت، «مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات و مباحث اجتماعی است و به طور طبیعی، با حضور در چنین مکانی روح تعهد و دردمندی در فرد ایجاد می شود» (ضرابی، 1379). مسجد به عنوان سخنگاهی که ابلاغ پیام دینی را به عهده دارد مثل هر سخنگاه دیگری بایستی با به کارگیری شیوههای کارآمد زبان، تبلیغ خودش را به زبان عصری نزدیک کند تا از تأثیرگذاری لازم برخوردار شود. یکی از اشکالات اصلی سخنگاههای دینی محصور شدن به کارکردها و شاخصهای سنتی است اما در عین حال این شیوههای اثرگذار نباید در تقابل با فلسفه وجودی مسجد قرارگیرد.
نقش روحانیون و مبلغین مساجد در تربیت جوانان اشخاص ومتولیان متفاوتی در مساجد نقش ایفا میکنند. از جمله این افراد میتوان به هیات امنا، خادم، مسئولین اجرایی و فرهنگی و ... اشاره کرد، اما به قطع و یقین می توان گفت اصلیترین نقش را امام جماعت ایفا می کند. در بسیاری از مساجد مشاهده شده که فضای مطلوب و امکانات مادی زیادی موجود است ولی آثار تربیتی آنها چندان مطلوب نبوده است و در حالت مقابل، مساجدی با فضا و امکاناتی محدود، توانسته اند به ثمرات عظیم تربیتی برسند، لذا در این بین نقش اصلی را امام جماعت به عنوان مرکز ثقل ایفا می کند. خصوصیات اخلاقی امام جماعت، سخنرانی های ضعیف و دعوت نکردن از سخنرانهای ماهر، نبود ارتباط با مراکز روحانیت، مرکز رسیدگی به امور مساجد و سایر مسجدهای اطراف، استفاده نکردن از تجربیات دیگران، بی توجهی به برنامهریزی و سازماندهی امور مساجد، فقدان مدیریت کارآمد در مساجد، نبود نقد و نظارت بر عملکرد ائمه جماعات، منحصر بودن در تبلیغ سنتی و استفاده نکردن از ابزار روز، پاسخگو نبودن به گرایش های گوناگون و تامین نبودن ائمهی جماعات، از مهم ترین چالش های مهم در این عرصه است. حضرت على(ع) در زمینه آموزشی پیشوایان مردم مىفرماید: کسى که خود را پیشواى مردم قرار مىدهد، پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد، باید خود را آموزش دهد و نیز باید قبل از آنکه با زبانش مردم را تربیت کند با رفتارش به آنان درس بیاموزد.(کلینی، 1382، ج 1، ص 44). دین خردگرا و حکمت مدار اسلام در کنار مسایل معنوى بر مسایل مادى و اقتصادى نیز تأکید مىکند و فقر را مایه کفر معرفى مىکند چنان که از پیامبر(ص) نقل است که فرمود: «کَادَ الفَقرُ أَنْ یَکُونَ کُفراً»(همان منبع، ج2، ص 310). بنابراین، رهبران دینى و الگوهاى جامعه باید خود را با مشکلات جوانان درگیر کنند و در حد امکان در حل آن بکوشند تا از این طریق پیوند عاطفى برقرار گردد. مردم دل به کسى مىدهند و خانه دل را حریم کسانى مىسازند که با درد و رنج آنان آشنا و با غم هایشان محرم و در راه خدمت به آنان کوشا باشند. با توجه به اینکه مسجد دارای کارکرد و ظرفیت تربیتی است، روحانی متولی مسجد یعنی امام جماعت نیز بایستی برای خود شأن تربیتی و تعلیمی قایل باشد و به اقامه نماز جماعت به عنوان یک شغل آن هم در حاشیه مشاغل دیگر نگاه نکند. متأسفانه پارهای از رویکردهای روشنفکرمآبانه خصوصاً در دهه اخیر زمینههایی را فراهم آورده که مسجد و به تبع آن روحانی متصدی مسجد از شأن تربیتی فاصله گرفته و بهیک مسأله فرعی و عبادی صرف گرایش پیدا کند. تجربه نشان داده که رواج فضایل اخلاقی و تعمق باورهای دینی در میان اهالی یک شهر یا محله تا حد زیادی مرهون یک مسجد فعال و روحانی وظیفه شناس و خوش فکر است. در ادامه، جهت دستیابی به هدف مقاله، مباحث در دو بخش تهدیدها و فرصتهای موجود در حضور و همکاری جوانان در مساجد، پیگیری میشود. الف) تهدیدها؛ موانع موجود در جذب جوانان بر مساجد جوانان، روحیات و خواستههایی دارند که مسجد میتواند با برنامههای گوناگون و پر شور و هیجان انگیز جوانان را به سوی فطرت پاکشان بکشد. مثلاً برخی جوانان در مراسم دینی شور و هیجان بیشتری دارند مثل مراسم سینهزنی و زنجیرزنی. وضعیت نوین فرهنگی و شکل گیری نظام جدید ارزشی جامعه، دین داری را در مراحل ویژه ای قرار داده و بینش افکار عمومی را نسبت به کیفیت عمل به دستورهای دینی دگرگون کرده است. در این فضا، مسجد به عنوان برترین پایگاه دینی که در گسترش فضایل و تربیت دینی افراد جامعه مؤثر است، با چالش هایی روبرو است که از شکوفایی آن جلوگیری می کنند. دینگریزی فقط به سبب تهاجم فرهنگی یا هوا و هوس جوانان نیست؛ بلکه علل گوناگونی دارد و باید به صورت واقع بینانه به آن نگاه کرد. عوامل دینگریزی جوانان متنوع است. برخی از این عوامل عبارتند از: بیان نامعقول از برخی مفاهیم دینی، اختلافهای سیاسی و مدیریتی، بحران هویت معنوی، برخوردهای نامناسب افراد اهل مسجد، توجه نکردن به نیازهای اساسی نسل جوان همچون ازدواج، کار و مسکن و ... . برای برطرف شدن این عوامل باید گروهها و سازمانهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، طرحی اصولی و همه سویه را برنامه ریزی کنند تا مهمترین قشر اثر گذار جامعه در آینده از دین گریزان نشوند. در این بخش سعی بر آن است تا برخی از آسیبها و موانع بالندگی و استقبال عمومی جوانان از مسجد مورد بررسی قرار گیرد. 1- بحران هویت معنوی بحران هویت از سالهای نوجوانی آغاز میشود و بخشی از سالهای آغازین جوانی را نیز در بر می گیرد. بحران هویت، واژه ای است که برای توصیف ناتوانی نوجوان در پذیرش نقشی که جامعه از او انتظار دارد به کار می رود و سبب مشغولیت بی هدف هیجانهای جانشین و ایجاد شخصیت منفعل در جوان می شود. با توجه به آنچه هویت دینی در اختیار نسل جوان قرار می دهد اختلال و آشفتگی در آن سبب ضعف دینداری در میان جوانان می گردد؛ زیرا تعهد و مسؤولیت پذیری فرد را در قبال گزاره های دینی کاهش می دهد و این گونه ضمانت اجرایی احکام دینی کاهش می یابد. تخریب نظام ارزشی دینی سبب می شود بسیاری از افراد که دچار بحران هویت دینی هستند، در پی هویت منفی باشند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفته اند، برگزینند. مسؤولیت گریزی، دلزدگی و بی تفاوتی هرکدام از آثار نبودن هویت هستند. بنابراین بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و بی توجهی به احکام دینی می شوند. مسجد که از مهمترین مفاهیم و موضوعات دینی است که بحران دینی جوانان، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران می شود. برخی از صاحبنظران تعهد را به عنوان سنگ بنای هویت دینی تلقی مینمایند. با توجه به آنچه هویت دینی به نسل جوان میدهد در طرف مقابل اختلال و آشفتگی در هویت دینی سبب ضعف دینداری در بین جوانان میگردد. چرا که تعهد و مسئولیتپذیری فرد را در قبال گزارههای دینی کاهش داده و به این ترتیب ضمانت اجرایی احکام دینی کاهش مییابد. اختلال در هویت دینی سبب میشود فرد نه بتواند ارزشهای دینی گذشته را ارزیابی نماید و نه آن که صاحب ارزشهایی شود که به کمک آنها بتواند آزادانه برای آینده طرحریزی کند. با درهمریختگی نظام ارزشی در نزد جوان، او در دریافت مفاهیم دینی، زمینه مثبت و قابل قبولی را احساس نمینماید، تا انگیزهای برای انجام دستورات آن داشته باشد. لذا دچار بیتفاوتی و بیمسئولیتی میگردد. تخریب نظام ارزشی دینی سبب میشود بسیاری از افراد که دچار بحران هویت دینی میشوند بدنبال هویت منفی بگردند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفتهاند برگزینند. بسیاری از رفتارهای ضد اجتماعی و ناسازگاری نوجوانان را میتوان از این دیدگاه توجیه نمود. مسئولیتگریزی، دلزدگی و بیتفاوتی هرکدام از آثار فقدان هویت هستند که در عرصه دینی در قالبهای بیتوجهی به اوامر و نواهی الهی، بیعلاقگی نسبت به شعائر، گزارهها، اماکن، مراسم و نمادهای دینی بروز میکند. با بیان این مطالب مشخص شد که بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و عدم تقید به احکام دینی میشود. مسجد از مهمترین مفاهیم و گزارههای دینی است که بحران عدم درک صحیح جوانان در خصوص حقیقت وجودی آن، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران میگردد(محمدی و دیگران، 1383). هویت جوان بویژه جوان امروز، تحت تاثیر عوامل و مؤلفههای بسیار شناخته و ناشناخته برونی و درونی شکل میگیرد. مولفهها: وراثت، خانواده، جامعه، ملیت، زیست بوم، طبقه اجتماعی، فرهنگ عصری ملی و جهانی، دیانت، گرایش سیاسی، حد تحصیلات، نوع تخصص و عوامل پیچیده و ناشناخته بسیار دیگری است که باید با مطالعه دقیق و جامع علمی نسبت به تبیین و تحلیل آنها اقدام نمود. این عوامل هریک منشأ و ملازم ظهور و بروز مقتضیاتی است که در تخاطب و ترابط با جوان و تنظیم مناسبات با این نسل، باید آن مقتضیات به طور عمیق، دقیق، کمی و کیفی لحاظ شود. همچنین، با توجه به نبود شناخت کافی از اسلام و احکام دین و وجود زمینهی مناسب در گروهی از افراد جامعه و انقلاب اسلامی، موجب برداشت غلط آنان از دین شده و به انحراف کشیده شده اند. وقتی نوجوان یا جوان در محیط های گوناگون قرار بگیرد و جواب منطقی و مستدل نیز نداشته باشد، برای حفظ غرورش ناگزیر خود را از بیگانه با مذهب معرفی می کند و با این روش بر احساس حقارت خود به سبب این ناتوانی ها در مقابل دیگران سرپوش می گذارد و اندک اندک به نفی مذهب کشیده می شود(خدایاری فرد، 1373، ص 90). بر اساس نظر روانشناسان، هم زمان با دگرگونیهای دوران بلوغ و پیدایش تمایلهای غریزی، احساس روحی جدید و تمایل شدیدی در جوان پدید میآید که او را به سوی مذهب و سلوک میکشاند. این ارتباط و دگرگونی به گونهای است که این دوره را دوره ماوراءالطبیعه نامیدهاند. بنابراین در صورتی که خانواده، دوستان، مدرسه، محیط اجتماعی و سایر فاکتورهای مرتبط با جوان نتوانند این احساس را به مسیری که شایسته اوست و تکامل معنوی و بلوغ فکری وی را در پی خواهد داشت، هدایت نمایند آنگاه به مرور زمان و در طی سالهای بعد همین فرد تبدیل به شخصیتی بیهویت و فاقد اصول و خاستگاه فکری، معنوی و اجتماعی خواهد شد و در مقابل، غریزههایی همچون تهاجم، تخریب، شرآفرینی، آزاررسانی، مالدوستی وشهرتطلبی میتوانند ویرا از جاده اخلاق و انسانیت منحرف سازند. 2- تراکم کاری امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یک شغل دارند. این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود که برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می کنند: قسمتی را در خارج از خانه برای کار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت. حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست کم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد که گوناگونی کارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایتها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه کردهاند(فرحی، 1380). 3- هم زمانی برنامه های رسانه و مسجد در صدر اسلام به دلیل رشد کم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراکز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود که به وسیلهی پیامبر اکرم(ص) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شکل می گرفت. پیدایش مراکز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراکز متعدد فرهنگی، تعدد کانال ها و شبکه های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری های کلان، جذب امکانات فرهنگی به منظور اجرای طرح های گوناگون و چیزهای کم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی های بی محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام های بی محتوا، پخش برنامه هایی که گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد(فروغ مسجد 3، 1384). یکی از مهم ترین فعالیت های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت های دینی است که از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شکوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شرکت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. کیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شرکت کنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مکان و زمان آن، شخصیت دیگر شرکت کنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه ها و فرهنگ شرکت کنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد. در این میان، برنامههایی که رسانه در مناسبت های مذهبی پخش می کند، معمولاً چنین ویژگیهایی دارند و از سطح کمی و کیفی خوبی بهره میبرند. بنابراین افراد با وجود برنامههای رسانه در مسجد حاضر نمیشوند. بسیاری از کسانی که در مراسم دینی مسجد شرکت نمی کنند، در پاسخ به این پرسش که چرا در مسجد حاضر نمیشوید میگویند: برنامههای تلویزیون از برنامههای مسجد محل پربارتر و بهتر است. 4- اختلافها مسجد، کانون مردمی و پایگاه اجتماع و وحدت مردم از تمام گروه هاست. مسجد در هنگام نماز، مؤمنان نمازگزار را در کنار هم جمع می کند و همه با رعایت یک نوع آداب، یک خدا را می پرستند و با کنار گذاشتن هر گونه اختلاف از نظر ثروت، سواد، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی و جنس به عبادت می پردازند. وجود اختلاف ها و نزاع ها در چنین فضایی، زمینه پراکندگی و حاضر نشدن مردم را در مسجد ایجاد می کند. برخی از این اختلاف ها را بررسی می کنیم: 4-1. اختلاف های سیاسی مسجد جنبه های سیاسی گسترده ای دارد، ولی اختلاف های سیاسی، حزب گرایی و تعصب به یک جناح، فضای مسجد را آشفته می کند. گاهی دیده می شود که مسجد بر اساس گرایشهای سیاسی، به چند دسته تقسیم میشود و برخی جناحها در مسجد ویژهای حاضر میشوند و مخالفان آنان به آن مسجد نمی روند. در این شرایط، گفتوگوی مسالمتآمیز و پرهیز از حرکتهای افراطی سیاسی و معیار قراردادن اسلام برای حفظ وحدت لازم است. در این میان، امام جماعت نقش تعیین کنندهای دارد. 4-2. اختلاف های مدیریتی
اختلاف میان اعضای هیئت امنا در مسائل جاری مسجد، گاهی سبب ایجاد دو دستگی میان نمازگزاران می شود و فضای مسالمت آمیز مسجد را با نقدهای مخرب آشفته میکند. مسجد مکانی برای عبادت و آرامش روحی است و این اختلافها علاوه بر اینکه بر کیفیت فعالیتهای مسجد اثر بدی می گذارد، مسجد را از آرامش خارج می کند. اهالی محل هم به دلیل اختلاف هیئت امنا انگیزه ای برای حضور در مسجد نمی یابند. نقش امام جمعه، امام جماعت و امور مساجد، در برطرف کردن این اختلافها بسیار مؤثر است. 5- پایین بودن سطح کمی و کیفی فعالیتهای مسجد در بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، بیان شد که پایین بودن سطح کمی و کیفی فعالیتهای مسجد از نقاط ضعف مسجد است که سبب حاضر نشدن افراد در مسجد میشود. از مسجدی که فقط نماز جماعت به صورت خشک و بی روح در آن برقرار می شود، نمی توان شکوفایی و حضور همه سویه مردم را انتظار داشت. وقتی مسجد در سطح گسترده فعالیت ندارد، اهالی محل برای حضور در مسجد کم تر انگیزه دارند. این عامل مهمی درحذف فرهنگ مسجد از جامعهاست. متأسفانه، بسیاری از مسجدها که امام جماعت همیشگی در آنها حضور ندارد، با این مشکل رو به رو هستند. 6- نا آشنایی با فضیلت مسجد نشستن در مسجد، عبادت است و سبب آرامش و رحمت الهی می شود. حاضران در مسجد میهمانان و زائران پروردگار هستند. نشستن در مسجد گنجینه ای بهشتی بلکه بهتر از نشستن در بهشت است. اطلاع از این موارد، در ایجاد انگیزه و گرایش های اهالی محل برای حضور در مسجد بسیار مؤثر است. آگاهی از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و حضور در مسجد، از لحاظ روانی عامل مهمی برای حضور افراد در مسجد به شمار می رود. در صدر اسلام، عده ای از مسلمانان گرمای هوا را بهانه قرار می دادند و از حضور در نماز جماعت ظهر خودداری می کردند. پیامبر از این موضوع بسیار ناراحت شدند و فرمودند: من تصمیم گرفتهام خانه کسانی را که در نماز جماعت شرکت نمی کنند بسوزانم. در این اوضاع آیه 238 سوره بقره نازل شد: «در انجام همه نمازها به ویژه نماز وسطی (نماز ظهر) کوشا باشید و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا به پا خیزید (و تنبلی نکنید)»(مکارم شیرازی، 1374، ج 2، ص 205). 7- برخوردهای نامناسب افراد فعال در مسجد شاید مهمترین عاملی که سبب پر شورونشاط شدن محیط میشود، شیوه برخورد اهل مسجد و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشک، مقدسنما و تعصبگرا، خلاصه نشود. جوان از طریق این برخورها درباره حضور یا حاضر نشدن در مسجد تصمیم میگیرد. علاوه بر نمازگزاران، افرادی در مسجد حاضر می شوند که گرایش های دینی کم تری دارند و شاید وضع ظاهری مناسبی هم (از نظر دینی) نداشته باشند. برخورد افراد مسجدی با این افراد، در تداوم حضور آنان در مسجد تأثیرگذار است. برخی افراد به سبب برخورد نامناسب افراد اهل مسجد، برای حضور در مسجد علاقه چندانی ندارند. متأسفانه این برخوردهای نامناسب بیشتر در برخورد بزرگسالان با جوانان و نوجوانان رخ می دهد که نسل آینده مسجد را تشکیل می دهند. اجازه ندادن به نوجوانان برای ایستادن در صف اول و کمک نکردن به آنان برای انجام دادن فعالیت های مسجد، نمونهای از این بدرفتاری هاست. استاد مطهرى داستانى را نقل مىکند که گویای این حقیقت است. وی مىگوید: «شخصى که به مسجد مىآمد و نماز جماعتش ترک نمىشد، توسط یکى از مقدسین مورد عتاب قرار مىگیرد که اگر مسلمانى چرا ریشت را این طور کردهاى؟ او از همان جا سجاده را بر مىدارد و مىگوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان. رفت که رفت(مطهری، 1381، ج 2، ص101). آنان که منادیان و ناشران فرهنگ نمازند باید راههاى ارتباط با جوانان را شناسایى کنند و از روشهاى کارآمد استفاده نمایند و خودرا جاى جوان بگذارند وتوقع بیش از حد از او نداشته باشند خوشبختانه دین واقع بین اسلام به نکات دقیقى پرداخته که بسیار کارگشا است. وقتى امام على(ع) با خدمت کارش قنبر براى خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمى و سه درهمى خریدارى نمودند حضرت علی(ع) پیراهن سهدرهمى را به قنبر دادند. قنبر گفت: شما به آن سزاوارترى چون شما بالاى منبر مىروى و خطبه مىخوانى، امام(ع) در پاسخ فرمود: «أَنتَ شَابّ وَ لَکَ شَرَّهُ الشَّبَاب؛ تو جوان هستى و میل جوانى دارى»(مجلسی، 1403، ج 100، ص 93). در حدیث فوق امام علی(ع) این درس را به همگان داده است که جوان را درک کنند و روحیه او را در نظر گیرند. گاهی برخورد نامناسب افراد مذهبی در خارج از مسجد، سبب پیدایش این تصور میشود که افراد مذهبی شخصیت اجتماعی و انسانی مناسبی ندارند و در نتیجه نسبت به دین و مکانهایدینی دلسرد و وازده میشوند. اینافراد، دین را از رفتار دینداران میآموزند و بدرفتاری آنان سبب دینگریزی میشود که نتیجه و نمود عملی آن حاضر نشدن در مسجد است. 8- محیط، اجتماع و فرهنگ رفتار انسان بر اساس نظام شخصیتی و هویت اوست که عوامل گوناگونی از جمله محیط و اجتماع در شکل گیری آن مؤثرند. انسان موجودی اجتماعی است و بی شک به تنهایی نمیتواند نیازهای خود را برطرف سازد. پس ناچار است در جامعه انسانی زندگی کند. زندگی در کنار اعضای جامعه و رفع برخی نیازها به وسیله دیگران، با توجه به روحیه اثرپذیری انسان، زمینه مناسبی را برای الگو برداری و شکل گیری شخصیت او بر اساس محیط پیرامونش فراهم می کند. اگر فرد در محیطی رشد کند که موضوع های دینی همچون مسجد و نماز، ارزشی نداشته باشد یا برخلاف آنها تبلیغ شود، نمی توان انتظار داشت که او به مسجد علاقه مند گردد. جوانان معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها، مشکلات رفتاری، عقیدهای و سلیقهای دارند. این اختلاف گاهی سطحی و زودگذر است که در شخصیت و رفتار جوان تأثیر زیادی ندارد ولی گاهی این اختلافها به ناهنجاری و ناسازگاری جوان میانجامد و به این ترتیب امنیت روحی و روانی لازم برای دینداری از بین میرود. در این میان مسجد نمی تواند کار مهمی را انجام دهد. چون عوامل ظهور ناهنجاریها در نوجوانان و جوانان چنین است: درک نکردن روحیه جوان، الگوی نامناسب، فاصله طبقاتی، کم توجهی خانوادهها. آنچه موانع مشترک جذب جوانان به مساجد در مدرسه و اجتماع است که در خور توجه و جاى تأمل و تعمّق و بازنگرى است، وجود دوگانگى و تناقض در گفتار و اعمال است بنابراین در جامعه شاهد اعمال و رفتارى است که مغایر تعالیم اخلاقى و دینى است. از جمله عواملى که بر روى نوجوانان و جوانان تأثیرى منفى دارد می توان به موارد زیر اشاره کرد: دوستان ناباب و معاشران ناصالح، آلوده بودن جوّ عمومى حاکم بر جامعه، محیط ناامن فکرى و فرهنگى براى جوانان و کم رنگ شدن تدریجى معنویت در جامعه. یکی از مهم ترین عواملی که مانع رونق و شکوفایی مسجد می گردد دگرگونی و سست شدن نظام ارزشی جامعه است؛ زیرا ارزش رفتارهای اجتماعی افراد، بر اساس یک نظام رفتاری مشخص می شود. یکی دیگر از این موانع اجتماعی و فرهنگی، پدیده ی تهاجم فرهنگی است. فرهنگ ملی ایران با ارزشهای مذهبی گره خورده است به گونه ای که مذهب، جزء جدایی ناپذیر هویت مردم ایران است و دشمن، تهاجمی گسترده را به فرهنگ و هویتی ما برنامه ریزی کرده است و آن را پشتیبانی می کند و می کوشد فرهنگ ضد ارزشی غرب را در میان جوانان که قشر آسیب پذیر هستند، گسترش دهند و آنان را نسبت به مفاهیم و احکام دینی بیعقیده کند. بنابراین مسجد پایگاهی است که در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی می تواند در این جدال نابرابر فرهنگی، جوانان را جذب کند و این قدم بلندی در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی است. ب) فرصتها؛ روشهای جذب جوانان بر مساجد در بحث عوامل رونق و شکوفایی مسجدها و جذب جوانان به مسجد عوامل متعددی دخالت دارند. در ذیل به بررسی تعدادی از این عوامل پرداخته میشود. 1- توجه به نیازهای جوانان
چنانچه میدانیم قدرت جذبکنندگی هر مکانی یا موقعیتی به میزان ارضاءکنندگی آن مکان در رابطه با نیازهای پیرامونی بستگی دارد. جذبکنندگی یک موقعیت ممکن است به دو جهت مورد توجه قرار گیرد. گاهی بعضیها بر این باورند که یک موقعیت جذاب است، به خاطر اینکه فینفسه جذاب است، چه آن موقعیت نیازی را ارضا نماید و چه ارضا نکند. در اینجا ارزش فینفسه امور و موقعیت یا مکانی مستلزم این است که خود آن موقعیت واجد ویژگیها و خصایصی باشد که به نظر بینندگان زیبا و ارزشمند به نظر آید. عدهای دیگر بر این باورند که ارزشمندی امور و یا جاذب بودن موقعیتی به ارزش بیرونی و عینی آن است و آن موقعیت باید واجد ویژگیهایی باشد که به واسطه آن بخشی از نیازهای آدمی ارضا شود و بر اساس دیدگاه دوم چنانچه ما نیز بر آن تاکید میورزیم موقعیتی همچون مسجد باید واجد ویژگیهایی باشد که آن ویژگیها به ارضای نیازهای مردم منجر شود. بین میزان ارضاکنندگی مسجد و میزان جاذب بودن آن رابطه مستقیمی وجود دارد. آدمی نیز رو به موقعیتهایی دارد که این نیازها را ارضا میکنند نیازهایی چون: 1-1. نیاز به امنیت، محبت و تعلق نیازهایی چون امنیت، محبت و تعلق به اجتماع نیز از سنخ نیازهای بشری است اما متمایز از نیازهای فیزیولوژیک، اساساً آدمی به واسطه برخورداری از نیازهایی چون امنیت، محبت و تعلق از حیوانات متمایز میشود. «مزلو» نیز نیازها را به دو دسته کلی نیازهای فیزیولوژیک و نیازهای روانشناختی تقسیم نموده است. بنابراین هویتیابی و معنی بخشی به زندگی انسانی مستلزم تاکید بر ارضا نیازهای روانشناختی اوست، نه صرفاً نیازهای فیزیولوژیک آدمی، مکانهایی که در ارضا این نیازها موفقیت بیشتری دارند از جذابیت بیشتری نیز برخوردارند. البته باید اشاره کنیم که این نیازها نیز بیشتر ناظر بر وضعیت موجود افراد هستند، چرا که نیازهای فوق از جمله نیازهای عینی و واقعی افراد است که باید ارضا شوند. 1-2. نیاز به خودشکوفایی نیاز به خودشکوفایی نیازی است که در عین اینکه در قلمرو نیازهای روانشناختی است، اما به لحاظ ماهیت و موقعیت خاص خود، بیشتر در قلمرو نیازهای مطلوب، هنجاری و آرمانی قرار دارد. تمامی انسانها برای رسیدن به جایگاهی غیر از جایگاه موجود و برای ارضا نیازی غیر از نیاز موجود (فیزیولوژیک، امنیت و...) تلاش میکنند و آرمانخواهی آدمی نیز اساساً ناظر بر تاکید او بر ضرورت ارضا نیاز خود شکوفایی است. تبیین جایگاه واقعی آدمی و اینکه انسان به چه درجاتی میتواند نایل آید، نیز زمینه ارضا و شکوفایی این نیاز را فراهم مینماید(سجادی، 1381، ص 286). محور اساسی دیگر جذب جوانان به مساجد، تشخیص نیاز و انگیزههای جوانان است، پر واضح است که جوانان به انحاء مختلف در پی ارضای نیازهای گوناگون خود برمیآیند و در این مسیر به مکانها و محافلی میروند که در آنجا پاسخی به یکی از نیازهای گوناگون خود بیابند. پس باید دید مساجد و متولیان آن تا چه اندازه از نیازهای جوانان آگاهی دارند و در صورت آگاه بودن تا چه پایه در برآوردن این نیازها برنامهریزی و کار کردهاند. بدین ترتیب تشخیص نیازهای مختلف جوانان از جمله نیازهای جسمانی، روانی، عاطفی، اجتماعی، معنوی و اخلاقی و شناختی جوانان میتواند گام موثری در جذب آنان به مساجد باشد. وقتی خصوصیات نوجوانی و جوانی شناخته شد آنگاه برنامهریزان امور فرهنگی مساجد قادر میگردند برنامههایی تدوین کنند که متوجه ارضای نیازهای گوناگون جوانان بوده و مطابق با سلیقهها و روحیه جوانان باشد. چنین برنامههایی برای جذب و پرورش جوانان در مساجد میتواند موثر باشد. 2- امام جماعت امامجماعت، مهمترین عضو مدیریتی مسجد است که میتواند با برنامهریزی و عملکرد درست، زمینه مناسبی را برای پیش برد عوامل حضور مردم در مسجد، فراهم کند. درباره حضور جوانان در مسجد نیز عملکرد امام جماعت، شخصیت امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است. روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان جوانان به شمار رود. امام جماعت برای اینکه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی کند. او میتواند در مشکلات، آنان را یاری کند، موفقیتهایشان را به آنان تبریک بگوید، از ناراحتی و غمهایشان ابراز تأسف کند، هدایای کوچکی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم کند، در صورت امکان، روز تولدشان را به آنان تبریک بگوید و کارهای دیگر که با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است. بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینکه امام جماعت به آنان احترام میگذارد و به شکل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان کرده، احساس شخصیت میکنند، به امام جماعت نزدیک شده و مطالبی را که نمیتوانند بیان کنند کتبی با امام جماعت در میان میگذارند. البته امام جماعت پیش از اینکه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، باید بهطورکامل ازنیازها و روحیات، ارزشها، خواستهها، سلیقهها، توانمندیها و آسیبهایی که جوان را تهدید می کند و راههای رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت میتواند فعالیتها و برخوردهای خود را با جوانان به شکلی تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بکشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد. شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یکی از مهمترین کارهایی است که امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه کارهای درست در جهت رفع موانع لازم است. 3- خانواده و دوستان خانواده و دوستان از مهمترین عوامل تشکیلدهنده شخصیت افراد هستند که در شکلگیری اندیشه تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد مؤثر خواهند بود. اگر اعضای خانواده به ویژه پدر و مادر خود به مسجد بروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجه کنند یا اینکه فضای خانه به طور کلی با آموزشها و مفاهیم دینی آشنا باشد، میتوان انتظار داشت جوانان با مسجد، میانه خوبی داشته باشد. در خارج از خانواده دوستان بر ارزشها و بینشهای جوان تأثیر زیادی دارند. از آنجایی که روابط دوستانه جوانان، قوی تر و مؤثرتر از دیگر ردههای سنی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر میشود. خانوادهها باید به گونهای غیر مستقیم بر دوستان و دوست یابی فرزند خود نظارت کنند و ملاکهای دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو کنند تا فرزندشان به وسیله دوستان مؤمن و مسجدی به آموزههای دینی از جمله مسجد علاقه مند شوند. 4- امکانات و فعالیتهای مسجد در بحث بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، به اهمیت گستردگی فعالیتهای مسجد و امکانات آن اشاره شد. با توجه به ابزارها و شیوههای نوین فرهنگی، امروزه مسجدها بدون امکانات و فعالیتهای گوناگون و حساب شده نمیتوانند با دیگر مراکز و ابزار به ظاهر فرهنگی رقابت کنند. با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان، باید دست کم در دو زمینه فعالیت داشته باشد: امکانات فرهنگی و امکانات ورزشی. اگر از سوی مسجد در محل، مکانی برای ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامه ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امکانات ورزشی در سطح شهر با تخفیف ویژه استفاده کنند، بسیار مناسب است. کانون فرهنگی، روزنامهها، مجلهها، کامپیوتر، کتابخانه، نوارخانه، بانک سیدی و ویدئو کلوپ از امکانات فرهنگی مسجد است که با مدیریت صحیح، میتواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امکانات فرهنگی کمک کند. 5- کلاسهای آموزشی یکی مهمترین جنبههای مسجد، مسائل آموزشی است. هر چند بسیاری از جوانان از درس و کلاس گریزان هستند، ولی برگزاری برخی کلاسهای آموزشی مورد علاقه جوانان در جذب آنان مؤثر است. کلاسهای آموزشی ورزشی و هنری علاوه بر اینکه به امکانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این کلاسها در رشتههای خیاطی، گلدوزی، گلسازی، هنرهای دستی، خطاطی، نقاشی و طراحی، عکاسی و فیلمبرداری، ورزشهای رزمی و شنا برای خانمها و آقایان، قابل برگزاری است. برای افزایش سطح کمی و کیفی کلاسها، هیئت امنا باید با بخش آموزشیهای فنی و حرفهای وزارت آموزشی و پرورش هماهنگی کند. برگزاری برخی کلاسهای کمک درسی، آموزش زبان و کامپیوتر در داخل مسجد یا خارج از مسجد، با برنامه ریزی و هماهنگی مسجد ممکن است. 6- ارزش دادن به دیدگاه جوانان جوانان روحیه ویژهای دارند. ستایشخواهی و جلبتوجه کردن دو نوع از خواستههای جوانان در زمینه ذهن و عاطفه است. بنابراین، بها دادن به جوانان، عامل مهمی در راستای تأمین خواستهها و جذب آنان به مسجد است. البته این به معنای اختیار دادن زیاد و غیر منطقی به جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنان نیست. بها دادن به دیدگاه جوانان در مساجد میتواند به شکلهای ذیل بر خود جامهی عمل بپوشاند: 6-1. ارزش دهی از طریق اعطای مسئولیت در هیئت امنا هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است که همه فعالیتهای مسجد را سمت و سو میدهد. بنابراین، عضویت یکی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی در هیئت امنا به نوعی بها دادن به جوانان است. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد. 6-2. ارزشدهی از طریق نظرخواهی شایسته است بزرگترها، اعضای هیئت امنا و امام جماعت، برای فعالیتهای گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شوند و در صورت امکان، پیشنهادهایشان را اجرا کنند. این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان میشود. آنان از اینکه میبینند نظرهایشان در تصمیم گیریهای مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود میدانند. در نتیجه، پیوسته در مسجد حاضر خواهند شد. 6-3. ارزش دهی از طریق واگذار کردن فعالیتهای مسجد به جوانان برخی از کارهای مسجد را میتوان به طور کلی یا جزئی به جوانان واگذار کرد. برای مثال در یک مراسم، برنامه پذیرایی بر عهده جوانان باشد. این اقدام با روحیه پرشور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وارستگی جوانان به مسجد میشود. از راهکارهای دیگری که در جذب جوانان بر مساجد می تواند مؤثر باشد، به موارد ذیل می توان اشاره کرد: 1. شناخت صحیح و دقیق یا نگرش سیستمی به جوان؛ 2. شناخت موانع و عوامل دفع؛ پیش بینی و پیش گیری؛ 3. شناخت ابزارها و عوامل جذب؛ استفاده صحیح از امکانات. 4. نگرش سازی و بازمهندسی ذهن؛ نگرش های خرد و جزئی؛ 5. تعریف و تبیین راهبردهای ضروری؛ تعیین اهداف و چشم انداز؛ 6. تعیین روش و برنامه ریزی و تبیین دستور کارها؛ 7. خانواده و دوستان که اگر اهل مسجد باشند و فضای خانه به طور کلی با آموزشها و مفاهیم دینی آشنا باشد بر جوان اثر می گذارد؛ 8. امکانات فرهنگی و ورزشی برای جوانان در مسجد فراهم باشد؛ 9. نظافت و تزیین مسجد که اگر زیبا باشد، جوانان بیشتر جذب می شوند؛ 10. تشویق: تشویق جوانی که در مسجد حاضر شده است باعث تداوم حضور وی می شود. نتیجه¬گیری در این مقاله، بحث بر سر این است که چگونه مىتوان میان جوانى و مسجد و به بیان دیگر میان دو زیبایى، پیوند و یگانگىآفرید. پرسش اصلی این است که چرا در نسلى که به دلیل «زیبا جویى»، نمىتواند از کنار زیبایى روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، اقبال و استقبال و نشاط براى برپایى نماز در مسجد دیده نمی شود؟ باید گفت که روح حقیقى مسجد که همهی زیبایىها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روشهاى جذاب در ایجاد گرایش به کار گرفته نشده و با گذشت بیش از بیست سال از انقلاب کانونهاى دینى و به ویژه مسجد متناسب با نیازهاى دینى نسل نوجوان و جوان قدم بر نداشتهاند. ساختن انسان هایى خداترس، متقى و تسلیم در برابر رضاى حق و معبود حقیقى در سایه تربیت دینى و مذهبى که هم مقتضاى فطرت است و هم کنترل کننده غریزه و هواى نفسانى، از مؤثرترین روش هایى است که تنها در مسجد مى تواند صورت گیرد. مسجد می تواند بهترین عامل در جهت ایجاد تعلقات معنوی نسل های مختلف با دین را برقرار نماید و ارتباط عمیق ائمه ی جماعت با افراد محله خود و اجرای برنامه های آموزشی و تربیت، موثرترین شیوه برای بالابردن سطح آموزش عمومی و تربیت دینی و مقابله با هجوم ویرانگر فرهنگ فاسد غرب، باشد. مسجد باید مرکز تحرک و فعالیت اسلامی باشد و روحانیون نباید به صرف بر نماز جماعت و استخاره بسنده کنند. آنها لازم است کارهای فرهنگی، دینی، تفسیری را نیز در مساجد انجام دهند و شبهات روز را برطرف کنند تا نمازگذاران علاوه بر معنویت، مطالب دیگری هم بیاموزند. بنابراین لازم است روحانیون محترم مساجد، مطالب روز و شبهات را مطالعه کنند و در این صورت مساجد با اقبال خوبی مواجه می شوند. ولی اگر نقش آنها تنها به نماز خواندن منحصر شود تنها عده خاصی به مساجد رفت و آمد می کنند و جوانان کمتر به آن تمایل نشان می دهند. بر این اساس، روحانیون و مبلغین در مساجد، باید پیوسته اطلاعات خود را به روز کنند و آمادگی کامل برای پاسخگویی بر مسائل دینی جوانان را داشته باشند. باید در اثبات مسائل و مشکلات با برهان و دلائل منطقی و صحیح استفاده کنند تا سخنان آنان تأثیر مطلوب را در جوانان داشته باشد. مساجد علاوه بر کانون هایی برای بندگی خدا، نماز وعبادت، کانون فرهنگی و اطلاع رسانی صحیح دینی نیز هستند و چنانچه جاذبه های لازم در آنها به کار گرفته شود، به همان نسبت نیز حضور جوانان در این پایگاه ها پررنگ تر خواهد شد. جاذبه طبیعی مسجد، امام جماعت با ویژگی کامل، وجود خادمینی با شرایط متناسب با فرهنگ مسجد، نظافت مناسب مسجد، اذان با صدای خوش و جذاب، کتابخانه فعال و همچنین امکانات رایانه ای که مطلوب جوانان امروز است، از جمله عواملی هستند که در نظر گرفتن آنها در جلب و جذب همگان و به ویژه جوانان به مساجد بسیار مؤثر است. ***** منابع 1. ابنجبیر، محمد بن احمد(1382)، مساجد الاسلامیه، ترجمهی پرویز اتابکى، مشهد: انتشارات آستان قدس، چاپ دوم. 2. الهی قمشهای، مهدی(1375)، ترجمهی قرآنکریم، تهران: مؤسسه نشر اشرفی، چاپ اول. 3. حر عاملی، محمد بن الحسن(1409ق)، وسائل الشّیعه( ج 7)، تحقیق: مؤسسه آل البیت، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت، چاپ چهارم 4. خدایاری فرد، محمد(1373)، مسائل نوجوانان و جوانان، تهران: انتشارات اولیاء و مربیان، چاپ اول. 5. دهخدا، على اکبر،(1382)، لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم. 6. ره توشه راهیان نور- ویژه جوانان- (1376)، مسجد و مردم، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم. 7. سجادی، سیدمهدی(1383)، جاذبههای مسجد؛ مسجد نقطه وصل، تهران: نشر فرهنگ، چاپ اول. 8. ضرابی، عبدالرضا(1379)، نقش و عملکرد مسجد در تربیت، مجله معرفت، سال چهارم، شماره 33. 9. فرحی، مجتبی(1380)، زندگی در آیینه اعتدال، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ اول. 10. فروغ مسجد 3 (1384). مجموعه سخنرانیها، کمسیونها و مقالات سومین همایش بینالمللی هفتهجهانی گرامیداشت مساجد، مرکز رسیدگی بهامور مساجد، 30 مرداد ماه. 11. کلینی، محمد بن یعقوب(1382)، اصول کافی(ج 1 و 2)، تهران: انتشارات مکتب اسلامی. 12. محمدی، محسن ودیگران،(1383)، راهکارهای مشارکت جوانان در مساجد، مجله مسجد، سال هفتم، ش 89. 13. مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالانوار(ج100)، بیروت: داراحیا التراث العربی، الطبعه الثالثه. 14. مطهری، مرتضی(1381)، حماسهی حسینی(ج2) تهران: انتشاراتصدرا ،چاپ سیوسوم. 15. مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه(ج 2)، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول. |