آداب و احادیث وضو ، اذان و اقامه

وضو ی جبیره چیست؟

چسباندن مو بر سر و تکلیف وضو و غسل

تفسیر وضو

بعضی مسایل مشترک غسل و وضو

آداب وضو گرفتن

احادیث پیرامون وضو سری اول

احادیث پیرامون وضو سری دوم

آموزش تصویری وضو

احکام و آداب و ادعیه وضو

حکمت وضو از نظر امام رضا

آیا وضو بعد از غسل جنابت حرام است؟

اذان و اقامه

اذان شعار بزرگ سیاسی اسلام

احادیث پیرامون اذان

استفتائات اذان و اقامه | حضرت آیت الله العظمی بهجت (ره)

استفتائات اذان و اقامه | بر اساس فتاوی حضرت امام خمینی (ره)‌

چرا پیش از نماز، اذان و اقامه مستحب است؟

ثواب تجدید وضو

ثواب تجدید وضو  

حدیث اول :

حدثنى محمد بن على ماجیلویه رضى الله عنه عن محمد بن یحیى العطار عن محمد بن احمد بن یحیى عن على بن ابى الصقر عن ابى قتاده عن الرضا علیه السلام قال تجدید الوضوء لصلاه العشاء یمحو لا و الله و بلى و الله .

ترجمه :

امام رضا علیه السلام فرمودند: تجدید وضو براى نماز عشا (گناه قسم ) (نه به خدا) و ( بله به خدا) را محو مى کند. 

حدیث دوم :

حدثنى محمد بن موسى رضى الله عنه قال حدثنى على بن الحسین السعد ابادى عن احمد بن ابى عبدالله البرقى عن ابیه عن محمد بن سنان عن المفضل بن عمر عن ابى عبدالله علیه السلام قال من جدد وضوء لغیر صلاه جدد الله توبته من غیر استغفار.

ترجمه :

امام صادق علیه السلام فرمودند: کسى که براى غیر نماز وضوى خود را تجدید کند، خداوند هم بدون استغفار توبه ااو را تجدید مى کند. 

نماز مسافر

مسافر باید نماز ظهر و عصر و عشا را با هشت‏ شرط شکسته بجا آورد، یعنى دو رکعت بخواند: شرط اول: آنکه سفر او کمتر از هشت فرسخ شرعى نباشد.

١٢٧٢ کسى که رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است اگر رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد باید نماز را شکسته بخواند بنابر این اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ باشد باید نماز را تمام کند.

١٢٧٣ اگر رفتن و برگشتن هشت فرسخ باشد باید نماز را شکسته بخواند چه همان روز و شب بخواهد برگردد یا غیر آن روز و شب.

١٢٧٤ اگر سفر، مختصرى از هشت فرسخ کمتر باشد یا انسان نداند که سفر او هشت فرسخ است‏یا نه، نباید نماز را شکسته بخواند و چنانچه شک کند که سفر او هشت فرسخ است‏یا نه، در صورتى که تحقیق کردن برایش مشقت دارد باید نمازش را تمام بخواند و اگر مشقت ندارد بنابر احتیاط واجب باید تحقیق کند که اگر دو عادل بگویند، یا بین مردم معروف باشد که سفر او هشت فرسخ است نماز را شکسته بخواند.

١٢٧٥ اگر یک عادل خبر دهد که سفر انسان هشت فرسخ است بنابر احتیاط واجب باید نماز را هم شکسته بخواند و هم تمام بخواند و روزه بگیرد و قضاى آن را هم بجا آورد.

١٢٧٦ کسى که یقین دارد سفر او هشت فرسخ است اگر نماز را شکسته بخواند و بعد بفهمد که هشت فرسخ نبوده باید آن را چهار رکعتى بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نماید.

١٢٧٧ کسى که یقین دارد سفرش هشت فرسخ نیست یا شک دارد که هشت فرسخ هست‏یا نه، چنانچه در بین راه بفهمد که سفر او هشت فرسخ بوده اگر چه کمى از راه باقى باشد باید نماز را شکسته بخواند، و اگر بعد از تمام خواندن نماز فهمید سفرش هشت فرسخ بوده بنابر اقوى باید نماز را دوباره شکسته اعاده نماید و در صورتى که وقت گذشته باشد باید بنابر احتیاط واجب نماز را دوباره قضا نماید.

١٢٧٨ اگر بین دو محلى که فاصله آنها کمتر از چهار فرسخ است چند مرتبه رفت و آمد کند اگر چه روى هم رفته هشت فرسخ شود باید نماز را تمام بخواند.

١٢٧٩ اگر محلى دو راه داشته باشد یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد چنانچه انسان از راهى که هشت فرسخ است به آنجا برود باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهى که هشت فرسخ نیست، برود باید تمام بخواند.

١٢٨٠ اگر شهر دیوار دارد باید ابتداى هشت فرسخ را از دیوار شهر حساب کند، و اگر دیوار ندارد باید از خانه‏هاى آخر شهر حساب نماید. شرط دوم: آنکه از اول مسافرت قصد هشت فرسخ را داشته باشد، پس اگربه جایى که کمتر از هشت فرسخ است مسافرت کند و بعد از رسیدن به آن جا قصد کند جایى برود که با مقدارى که آمده هشت فرسخ شود، چون از اول قصد هشت فرسخ را نداشته باید نماز را تمام بخواند، ولى اگر بخواهد از آن جا هشت فرسخ برود یا چهار فرسخ برود و به وطنش یا به جایى که مى‏خواهد ده روز بماند برگردد باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٨١ کسى که نمى‏داند سفرش چند فرسخ است مثلا براى پیدا کردن گمشده‏اى مسافرت مى‏کند و نمى‏داند که چه مقدار باید برود تا آن را پیدا کند باید نماز را تمام بخواند ولى در برگشتن چنانچه تا وطنش یا جایى که مى‏خواهد ده روز در آن جا بماند هشت فرسخ یا بیشتر باشد باید نماز را شکسته بخواند و نیز اگر در بین رفتن قصد کند که چهار فرسخ برود و برگردد چنانچه رفتن و برگشتن هشت فرسخ شود باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٨٢ مسافر در صورتى باید نماز را شکسته بخواند که تصمیم داشته باشد هشت فرسخ برود پس کسى که از شهر بیرون مى رود و مثلا قصدش این است که اگر رفیق پیدا کند سفر هشت فرسخى برود چنانچه اطمینان دارد که رفیق پیدا مى‏کند باید نماز را شکسته بخواند و اگر اطمینان ندارد باید تمام بخواند.

١٢٨٣ کسى که قصد هشت فرسخ دارد اگر چه در هر روز مقدار کمى راه برود وقتى به جایى برسد که دیوار شهر را نبیند و اذان آن را نشنود باید نماز را شکسته بخواند ولى اگر در هر روز مقدار خیلى کمى راه برود که نگویند مسافر است باید نمازش را تمام بخواند و احتیاط مستحب آن است که هم شکسته و هم تمام بخواند.

١٢٨٤ کسى که در سفر به اختیار دیگرى است مانند نوکرى که با آقاى خود مسافرت مى‏کند، چنانچه بداند سفر او هشت فرسخ است، باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٨٥ کسى که در سفر به اختیار دیگرى است اگر بداند یا گمان داشته باشد که پیش از رسیدن به چهار فرسخ از او جدا مى‏شود باید نماز را تمام بخواند.

١٢٨٦ کسى که در سفر به اختیار دیگرى است اگر شک دارد که پیش از رسیدن به چهار فرسخ از او جدا مى‏شود یا نه باید نماز را شکسته بخواند و نیز اگر شک او از این جهت است که احتمال مى‏دهد مانعى براى سفر او پیش آید چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا نباشد باید نمازش را شکسته بخواند. شرط سوم: آنکه در بین راه از قصد خود برنگردد، پس اگر پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد، یا مردد شود، باید نماز را تمام بخواند.

١٢٨٧ اگر بعد از رسیدن به چهار فرسخ از مسافرت منصرف شود چنانچه تصمیم داشته باشد که همان جا بماند یا بعد از ده روز برگردد یا در برگشتن و ماندن مردد باشد، باید نماز را تمام بخواند.

١٢٨٨ اگر بعد از رسیدن به چهار فرسخ از مسافرت منصرف شود و تصمیم داشته باشد که برگردد باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٨٩ اگر براى رفتن به محلى حرکت کند و بعد از رفتن مقدارى از راه بخواهد جاى دیگرى برود، چنانچه از محل اولى که حرکت کرده تا جایى که مى‏خواهد برود هشت فرسخ باشد، باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٩٠ اگر پیش از آن که به هشت فرسخ برسد مردد شود که بقیه راه را برود یا نه، و در موقعى که مردد است راه نرود و بعد تصمیم بگیرد که بقیه راه را برود باید تا آخر مسافرت نماز را شکسته بخواند.

١٢٩١ اگر پیش از آن که به هشت فرسخ برسد، مردد شود که بقیه راه را برود یا نه، و در موقعى که مردد است مقدارى راه برود و بعد تصمیم بگیرد که هشت فرسخ دیگر برود یا چهار فرسخ برود و برگردد تا آخر مسافرت باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٩٢ اگر پیش از آنکه به هشت فرسخ برسد مردد شود که بقیه راه را برود یا نه، و در موقعى که مردد است مقدارى راه برود و بعد تصمیم بگیرد که بقیه راه را برود چنانچه باقیمانده سفر او هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد ولى بخواهد برود و برگردد باید نماز را شکسته بخواند ، ولى اگر راهى که پیش از مردد شدن و راهى که بعد از آن مى رود روى هم هشت فرسخ باشد بنابر احتیاط نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند اگر چه جمع واجب نیست و نماز شکسته است. شرط چهارم: آنکه نخواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطن خود بگذرد، یا ده روز یا بیشتر در جایى بماند، پس کسى که مى‏خواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد، یا ده روز در محلى بماند باید نماز را تمام بخواند.

١٢٩٣ کسى که نمى‏داند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش مى‏گذرد یا نه،یا ده روز در محلى مى‏ماند یا نه، باید نماز را تمام بخواند.

١٢٩٤ کسى که مى‏خواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد یا ده روز در محلى بماند و نیز کسى که مردد است که از وطنش بگذرد یا ده روز در محلى بماند اگر از ماندن ده روز یا گذشتن از وطن منصرف شود، باز هم باید نماز را تمام بخواند ولى اگر باقیمانده راه هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگردد باید نماز را شکسته بخواند. شرط پنجم: آن که براى کار حرام سفر نکند، و اگر براى کار حرامى مانند دزدى سفر کند، باید نماز را تمام بخواند. و همچنین است اگر خود سفر حرام باشد،مثل آن که براى او ضرر داشته باشد، یا زن بدون اجازه شوهر سفرى برود که بر او واجب نباشد، ولى اگر مثل سفر حج واجب باشد، باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٩٥ سفرى که اسباب اذیت پدر و مادر باشد حرام است و انسان باید در آن سفر نماز را تمام بخواند و روزه هم بگیرد.

١٢٩٦ کسى که سفر او حرام نیست و براى کار حرام هم سفر نمى‏کند اگر چه در سفر، معصیتى انجام دهد مثلا غیبت کند یا شراب بخورد باید نماز را شکسته بخواند.

١٢٩٧ اگر مخصوصا براى آن که کار واجبى را ترک کند مسافرت نماید نمازش تمام است پس کسى که بدهکار است اگر بتواند بدهى خود را بدهد و طلبکار هم مطالبه کند چنانچه در سفر نتواند بدهدى خود را بدهد مخصوصا براى فرار از دادن قرض مسافرت نماید باید نماز را تمام بخواند ولى اگر مخصوصا براى ترک واجب مسافرت نکند باید نماز را شکسته بخواند و احتیاط مستحب آن است که هم شکسته و هم تمام بخواند.

١٢٩٨ اگر سفر او سفر حرام نباشد ولى حیوان سوارى یا مرکب دیگرى که سوار است غصبى باشد نمازش شکسته است ولى اگر در زمین غصبى مسافرت کند بنابر احتیاط واجب باید نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.

١٢٩٩ کسى که با ظالم مسافرت مى‏کند اگر ناچار نباشد و مسافرت او کمک به ظالم باشد باید نماز را تمام بخواند و اگر ناچار باشد یا مثلا براى نجات دادن مظلومى با او مسافرت کند، نمازش شکسته است.

١٣٠٠ اگر به قصد تفریح و گردش مسافرت کند حرام نیست و باید نماز را شکسته بخواند.

١٣٠١ اگر براى لهو و خوشگذرانى به شکار رود نمازش تمام است و چنانچه براى تهیه معاش به شکار رود نمازش شکسته است و اگر براى کسب و زیاد کردن مال برود احتیاط واجب آن است که نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و باید روزه نگیرد.

١٣٠٢ کسى که براى معصیت‏سفر کرده، موقعى که از سفر برمى‏گردد اگر توبه کرده، باید نماز را شکسته بخواند و اگر توبه نکرده ، و چیزى هم که بازگشت را از جزئیت‏سفر معصیت‏خارج کند حادث نشده باشد باید تمام بخواند و احتیاط مستحب آن است که هم شکسته و هم تمام بخواند.

١٣٠٣ کسى که سفر او سفر معصیت است، اگر در بین راه از قصد معصیت برگردد چنانچه باقیمانده راه هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگرد باید نماز را شکسته بخواند.

١٣٠٤ کسى که براى معصیت‏سفر نکرده اگر در بین راه قصد کند که بقیه راه را براى معصیت برود، باید نماز را تمام بخواند ولى نمازهایى را که شکسته خوانده صحیح است. شرط ششم: آنکه از صحرانشینهایى نباشد که در بیابانها گردش مى‏کنند و هر جا آب و خوراک براى خود و حشمشان پیدا کنند مى مانند و بعد از چندى به جاى دیگر مى‏روند و صحرانشینها در این مسافرتها باید نماز را تمام بخوانند.
 

توضیحات لازم در مورد نـماز

پیرامون واژه

معنای لغوی «صلاه» در عربی، دعا است.با این حال واژه? «نماز» واژه‌ای پارسیست که ایرانیان برای واژه «صلاه» عربی به کار بردند. این واژه به معنای خم شدن و سر فرود آوری برای سنایش و احترام است.فرهنگ فارسی معین ریشه این واژه را از پارسی پهلوی می‌داندهرچند در برخی منابع ریشهواژه نماز از واژه «ناماسته» در زبان سانسکریت آریاییان دانسته شده‌است.

شرح و ویژگی‌ها

این عبادت در شبانه‌روز در پنج نوبت رو به قبله مسلمانان - کعبه در مکه - بصورت فردی یا گروهی (نماز جماعت) برگزار می‌شود. نماز مسافر شکسته‌است یعنی مسافر باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعتی‏ بخواند.

در این عبادت دو سوره? از قرآن که یکی از آنها سوره حمد و دیگری معمولاً سوره کوتاهی مثل سوره توحید است و تعدادی ذکر به زبان عربی خوانده‌ می‌شود. نمار باید به زبان عربی خوانده شود.

اهل تسنن نماز را در زمان متفاوت می‌خوانند و (شیعه درپنج نوب ترا مستحب می داند)

به این صورت که: نماز صبح که بعد از اذان صبح و قبل از طلوع آفتاب خوانده می‌شود، نماز ظهر که بعد از اذان ظهر خوانده می‌شود، نماز عصر که به هنگام عصر خوانده می‌شود، نماز مغرب که پس از اذان مغرب خوانده می‌شود و نماز عشاء که بعد از اذان عشاء خوانده می‌شود.

اهل تشیع نیز معتقدند که اوقات اصلی جهت بجا آوردن نمازهای روزانه همان اوقات بعد از اذان مربوط به هر نوبت می‌باشد(مانند اهل سنت)لیکن چون نمازهای ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشا دارای وقت مشترک نیز هستند لذا خواندن توام نمازهای ظهر و عصر و همچنین نمازهای مغرب و عشا بلامانع می‌باشد.

لیکن بنا به اعتقاد شیعیان نیز بجاآوردن هر یک از نمازهای روزانه در وقت مختص خود از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و در احادیث(گفته‌ها) امامان و بزرگان شیعه نیز به کرات بدان اشاره شده‌است. عده‌ای از عارفان بر این باورند که تمام موجودات نیز متناسب با وضع خود در حال حمد و تسبیح خداوند هستند و به آیاتی نظیر «و گیاه و درخت سجده می‌کنند.» استناد می‌ورزند.

ظاهر نماز
همان طریقه خواندن نماز و رعایت وقت در بجا آوردن آنها که در رساله یا رساله عملی، کاملاً توضیح داده شده‌است که مقدماتی دارد و ترتیبی و دیگر چیز‌هایی

مقدمات

مسلمان بودن و داشتن طهارت و توانایی خواندن آیات و گفتن اذکار که برای خواندن نماز مستحبی فقط مسلمان بودن کافی است.

شروط نماز صحیح 

هنگام شک در طلوع آفتاب نـماز را به چه نیتی بخوانیم؟

به نیت مافی الذمه.

"برگرفته از کتاب یکصدر پرسش و پاسخ درباره نـماز"

اقسام قیام را بیان کنید

اقسام قیام را بیان کنید.

قیام به دو دسته تقسیم می شود: رکن و غیر رکن.

1. رکن عبارت است از:

1. قیام هنگام تکبیره الاحرام،

2. قیام پیش از رکوع (متصل به رکوع).

2. غیر رکن عبارت است از:

1. قیام هنگام قرائت،

2. قیام بعد از رکوع.

"برگرفته از کتاب یکصد پرسش و پاسخ درباره نـماز"

موالات

***      انسان باید نماز را با موالات بخواند، یعنى کارهاى نماز، مانند رکوع، سجود و تشهد را پشت سرهم بجا آورد و چیزهایى را که در نماز مىخواند، پشت سرهم بخواند و اگر به اندازه اى بین آن فاصله بیندازد که نگویند نماز مىخواند، نمازش باطل است.

***     اگر در نماز سهوا بین حرفها یا کلمات، فاصله بیندازد و فاصله به قدرى نباشد که صورت نماز از بین برود، چنانچه مشغول رکن بعد نشده باشد، باید آن حرفها یا کلمات را، به طور معمولى بخواند و اگر مشغول رکن بعد شده باشد، نمازش صحیح است.

***     طول دادن رکوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ، موالات را به هم نمىزند.

***      در تمام نمازهاى واجب و مستحب، پیش از رکوع رکعت دوم، مستحب است قنوت بخواند، بلکه در نمازهاى واجب، بنا بر احتیاط مستحب آن را ترک نکند و در نماز (وتر) با آنکه یک رکعت مىباشد خواندن قنوت مستحب است. و نماز جمعه در هر رکعت یک قنوت دارد. و نماز آیات پنج قنوت و نماز عید فطر و قربان در رکعت اول پنج قنوت و در رکعت دوم چهارم قنوت دارد و بنا بر احتیاط قنوتهاى نماز عید فطر و قربان را ترک نکند.

***      مستحب است در قنوت، دستها را مقابل صورت، کف آنها را، رو به آسمان و پهلوى هم نگهدارد و غیر از شست، انگشتهاى دیگر را بچسباند و به کف دست نگاه کند.

***      در قنوت هر ذکرى بگوید کافى است، اگرچه یک (سُبْحٰانَ الله) باشد و بهتر است بگوید: (لاٰ إلٰهَ إلاّاللهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لاٰ إلٰهَ إلاّ اللهُ العَلِیُّ الْعَظیمُ، سُبْحٰانَ الله رَبّ السّٰمٰاوٰاتِ السَّبْعِ، وَ رَبّ الأرْضین السَّبْع، وَ مٰا فِیهِنَّ وَ مٰا بَیْنَهُنَّ وَ رَبّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ، وَالْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعٰالَمین).

***      مستحب است انسان، قنوت را بلند بخواند، ولى براى کسى که نماز را با جماعت مىخواند اگر امام جماعت، صداى او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نیست.

***      اگر عمدا قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش کند و پیش از خم شدن به اندازهٴ رکوع، یادش بیاید مستحب است بایستد و بخواند و اگر در رکوع یادش بیاید، مستحب است بعد از رکوع آن را قضا نماید و اگر در سجده یادش بیاید، مستحب است بعد از سلام نماز، آن را قضا نماید.

  منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى

ترتیب

***    اگر عمدا ترتیب نماز را برهم زند، مثلاً سوره را پیش از حمد بخواند، یا سجود را پیش از رکوع بجا آورد، نماز باطل مىشود.

***   اگر رکنى از نماز را فراموش کند و رکن بعد از آن را بجا آورد، مثلاً پیش از رکوع، دو سجده نماید، نماز باطل است.

***    اگر رکنى را فراموش کند و چیزى که بعد از آن است و رکن نیست بجا آورد، مثلاً پیش از دو سجده، تشهّد بخواند، باید رکن را بجا آورد و آنچه اشتباها پیش از آن خوانده، دوبار بخواند.

***    اگر چیزى که رکن نیست، فراموش کند و رکن بعد از آن را بجا آورد، مثلاً حمد را فراموش کند و مشغول رکوع شود، نمازش صحیح است.

***    اگر چیزى که رکن نیست، فراموش کند و عمل بعدى را که رکن نیست بجا آورد، مثلاً حمد را فراموش کند و سوره بخواند، چنانچه مشغول رکن بعد شده باشد، مثلاً در رکوع یادش بیاید که حمد را نخوانده، باید بگذرد و نماز او صحیح است و اگر مشغول رکن بعد نشده باشد، باید آنچه را فراموش کرده بجا آورد و بعد از آن، چیزى را که اشتباها جلوتر خوانده دوباره بخواند.

***    اگر سجدهٴ اوّل را به خیال اینکه سجدهٴ دوّم است، یا سجدهٴ دوم را به خیال اینکه سجدهٴ اول است، بجا آورد نماز صحیح است و سجدهٴ اول، سجدهٴ اول و سجدهٴ دوم او، سجدهٴ دوم حساب میشود.

   منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى

سلام نماز

***     بعد از تشهد رکعت آخر نماز، در حالى که نشسته و بدن آرام است، چنین بگوید: (اَلسَّلاٰمُ عَلَیْکَ أیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکٰاتُهُ، السَّلاٰمُ عَلَیْنٰا وَ عَلىٰ عِبٰادِاللهِ الصّٰالِحینَ، السَّلاٰمُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُاللهِ وَ بَرَکٰاتُه.

***    در سلام نماز، گفتن: (اَلسَّلاٰمُ عَلَیْکَ أیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکٰاتُهُ) مستحب است، ولى بعد از آن باید بگوید: (اَلسَّلاٰمُ عَلَیْکُمْ) و بنا بر احتیاط واجب: (وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکٰاتُهُ). یا بگوید: (السَّلاٰمُ عَلَیْنٰا وَ عَلىٰ عِبٰادِاللهِ الصّٰالِحینَ) ولى اگر این سلام را بگوید بنا بر احتیاط بعد از آن (اَلسَّلاٰمُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکٰاتُهُ) را نیز بگوید.

***    اگر سلام نماز را فراموش کند و هنگامى یادش بیاید که صورت نماز، به هم نخورده و کارى که عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىکند، مانند پشت به قبله کردن انجام نداده باشد، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.

***    اگر سلام نماز را فراموش کند و هنگامى یادش بیاید که صورت نماز به هم خورده است، بنابر احتیاط واجب، نمازش باطل است.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

تصویر متن سلام نماز

تشهد

***     در رکعت دوم تمام نمازهاى واجب، رکعت سوم نماز مغرب و رکعت چهارم نماز ظهر، عصر و عشا، باید انسان بعد از سجدهٴ دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن (تشهّد) بخواند، یعنى بگوید: (أشْهَدُ أنْ لاٰ إلٰهَ إلاّ اللهُ وَحْدَهُ لاٰ شَریکَ لَهُ، وَ أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ). و بنا بر احتیاط واجب به همین ترتیب بگوید.

***    کلمات تشهّد، باید به عربى صحیح و به طورى که معمول است، پشت سرهم گفته شود.

***     اگر تشهّد را فراموش کند و بایستد و پیش از رکوع، یادش بیاید که تشهّد را نخوانده، باید بنشیند و تشهّد را بخواند و دوباره بایستد و آنچه باید در آن رکعت خوانده شود، بخواند و نماز را تمام کند و بنا بر احتیاط واجب، باید بعد از نماز براى ایستادن بیجا، دو سجدهٴ سهو بجا آورد. و اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید، باید نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز، تشهّد را قضا نماید و براى تشهّد فراموش شده، دو سجدهٴ سهو بجا آورد.

***     مستحب است در حال تشهّد، بر ران چپ بنشیند، روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد و پیش از تشهّد بگوید: (اَلْحَمْدُ للهِ) یا: (بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَالْحَمْدُ للهِ وَ خَیْرُ الأسْمٰاءِ للهِ) و نیز مستحب است، دستها را بر رانها بگذارد، انگشتها را به یکدیگر بچسباند، به دامان خود نگاه کند و بعد از تمام شدن تشهّد، بگوید: (وَ تَقَبَّلْ شَفٰاعَتَهُ وَارْفَعْ دَرَجَتَه).

***    مستحب است زنها، در وقت خواندن تشهّد، رانها را به هم بچسبانند.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

تصویر متن تشهد

سجده

***   نمازگزار، باید در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده کند و سجده یعنى: پیشانى، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را، بر زمین بگذارد.

***   دو سجده روى هم، یک رکن است، اگر کسى در نماز واجب، عمدا یا از روى فراموشى هردو را ترک کند، یا دو سجدهٴ دیگر، به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.

***   اگرعمدا یک سجده کم و یا زیاد کند، نماز باطل مىشود و اگر سهوا یک سجده کم و یا زیاد کند، حکم آن خواهد آمد.

***    اگر پیشانى را عمدا یا سهوا بر زمین نگذارد سجده نکرده است، اگرچه جاهاى دیگر به زمین برسد، ولى اگر پیشانى را بر زمین بگذارد و سهوا جاهاى دیگر را به زمین نرساند، یا سهوا ذکر نگوید، سجده صحیح است.

***    بنا بر احتیاط باید در سجده، سه مرتبه (سُبْحٰانَ الله) یا یک مرتبه (سُبْحٰانَ رَبِّی الأَعْلىٰ وَ بِحَمْدِه) بگوید. و این کلمات باید پشت سرهم و به عربى صحیح، گفته شود. و مستحب است (سُبْحٰانَ رَبِّی الأَعْلىٰ وَ بِحَمْدِه) را سه، یا پنج و یا هفت مرتبه بگوید.

***    در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب نیز اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است.

***    اگر پیش از آنکه پیشانى، بر زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمدا ذکر سجده را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذکر، عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

***   اگر پیش از آنکه پیشانى، بر زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهوا ذکر سجده را بگوید و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده است باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر بگوید.

***   اگر بعد از آنکه سر از سجده برداشت، بفهمد پیش از آرام شدن بدن، ذکر را گفته و یا پیش از آنکه ذکر سجده تمام شود، سر برداشته، نماز او صحیح است.

***    اگر موقعى که ذکر سجده مىگوید، یکى از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد نماز باطل مىشود، ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر پیشانى، جاهاى دیگر را از زمین بردارد و دوبار بگذارد، اشکال ندارد.

***   اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، سهوا پیشانى را از زمین بردارد، نمىتواند دوبار بر زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى دیگر را سهوا از زمین بردارد، باید دو مرتبه بر زمین بگذارد و ذکر را بگوید.

***    بعد از تمام شدن ذکر سجدهٴ اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوبار به سجده رود.

***    جاى پیشانى نمازگزار، باید از جاى زانوهاى او بلند تر و یا پایینتر از چهار انگشت بسته نباشد.

***   در زمین سراشیب که سراشیبى آن زیاد معلوم نیست، اگر جاى پیشانى نمازگزار، از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او مختصرى بیش از چهار انگشت بسته، بلندتر یا پایینتر باشد، اشکال ندارد.

***   اگر پیشانى را سهوا بر چیزى بگذارد که از سر زانوهاى او، از چهار انگشت بسته بلندتر است، چنانچه بلندى آن مقدارى است که نمىگویند در حال سجده است، باید سر را بردارد و بر چیزى که بلندى آن به اندازهٴ چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد. و اگر بلندى آن مقدارى است که مىگویند در حال سجده است، باید پیشانى را از روى آن بر روى چیزى که بلندى آن، به اندازهٴ چهار انگشت بسته یا کمتر است، بکشد و اگر کشیدن پیشانى ممکن نیست، باید سر را بردارد و بگذارد و نماز را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب، نماز را دوبار بخواند.

***   باید بین پیشانى و آنچه بر آن سجده مىکند چیزى نباشد، پس اگر مهر به اندازه اى چرک باشد که پیشانى، به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد، اشکال ندارد.

***   در سجده باید کف دست را بر زمین بگذارد، ولى در حال ناچارى، پشت دست نیز مانعى ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، باید مچ دست را بگذارد و چنانچه آن نیز نشود، باید تا آرنج هرجا که مىتواند بر زمین بگذارد و اگر آن نیز ممکن نیست، گذاشتن بازو کافى است.

***    در سجده باید سر دو انگشت بزرگ پاها را، بر زمین بگذارد و اگر انگشتهاى دیگر پا، یا روى پا را بر زمین بگذارد و یا بر اثر بلند بودن ناخن، سر شست بر زمین نرسد، خلاف احتیاط است.

***    کسى که مقدارى از شست پایش بریده، باید بقیهٴ آن را بر زمین بگذارد و اگر چیزى از آن نمانده یا اگر مانده خیلى کوتاه است، باید بقیهٴ انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد، باید هر مقدارى از پا باقى مانده، بر زمین بگذارد.

***    اگر به صورت غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را بر زمین بچسباند، یا پاها را دراز کند به طورى که سجده صدق نکند، اگرچه هفت عضوى که گفته شد، بر زمین برسد باید نماز را دوبار بخواند.

***   مهر یا چیز دیگرى که بر آن سجده مىکند باید پاک باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر، نجس باشد و پیشانى را بر طرف پاک آن بگذارد، اشکال ندارد.

***    اگر در پیشانى، دمل و مانند آن باشد، در صورت امکان باید با جاى سالم پیشانى، سجده کند و اگر ممکن نیست، باید زمین یا مهر را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد، بر زمین یا مهر بگذارد.

***   اگر دمل یا زخم، تمام پیشانى را گرفته باشد، باید بر یکى از دو طرف پیشانى، سجده کند و اگر ممکن نیست، بر چانه و اگر بر چانه نیز ممکن نباشد، باید بر هر جایى از صورت که ممکن است، سجده کند و اگر بر هیچ جاى صورت ممکن نیست، باید با جلوى سر سجده نماید.

***   کسى که نمىتواند پیشانى را بر زمین برساند، باید به اندازه اى که مىتواند خم شود و مهر یا چیز دیگرى را که سجده برآن صحیح است، روى چیز بلندى گذاشته و طورى پیشانى را، بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است و بنا بر احتیاط کف دستها، زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بر زمین بگذارد.

***    کسى که اصلا نمىتواند خم شود، بنا بر احتیاط باید براى سجده بنشیند و با سر اشاره کند و اگر نتواند، باید با چشمها اشاره نماید و اگر نمىتواند اشاره کند باید در قلب نیّت سجده کند، و بنا بر احتیاط، با دست و مانند آن، براى سجده اشاره نماید.

***   کسى که نمىتواند بنشیند، باید ایستاده نیت سجده کند و براى سجده با سر اشاره کند و اگر نمىتواند، با چشمها اشاره نماید و اگر این را نیز نتواند، در قلب نیّت سجده کند و بنا بر احتیاط با دست و مانند آن، براى سجده اشاره نماید.

***    اگر پیشانى، بىاختیار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و این یک سجده حساب مىشود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه. و اگر نتواند سر را نگهدارد و بىاختیار، دوباره به جاى سجده برسد، روى هم یک سجده حساب مىشود.

***    جایى که انسان باید تقیّه کند، مىتواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست براى نماز، به جاى دیگر برود، ولى بنا بر احتیاط اگر بتواند بر حصیر و یا چیزى که سجده برآن صحیح مىباشد، طورى سجده کند که به زحمت نیفتد، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.

***   اگر روى تشک پر، یا چیز دیگرى که بدن روى آن آرام نمىگیرد، سجده کند باطل است.

***    اگر انسان ناچار شود که در زمین گلى نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقّت ندارد، بنا بر احتیاط واجب باید سجده و تشهّد را به طور معمول، بجا آورد و اگر مشقّت دارد، مىتواند در حالى که ایستاده براى سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول، بجا آورد، نمازش صحیح است.

***   در رکعت اول و رکعت سومى که تشهّد ندارد، مانند رکعت سوم نماز ظهر، عصر و عشا، بنا بر احتیاط واجب باید بعد از سجدهٴ دوم، قدرى بىحرکت بنشیند و بعد برخیزد، این عمل را (جلسهٴاستراحت) مینامند.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

چیزهایى که سجده بر آن صحیح است

چیزهایى که سجده بر آن صحیح است:

***    باید برزمین و یا چیزهاى غیر خوراکى که از زمین مىروید، مانند چوب و برگ درخت سجده کرد و سجده بر چیزهاى خوراکى، پوشاکى و معدنى صحیح نیست.

***   چنانچه برگ مو (درخت انگور) خشک شده باشد سجده بر آن مانعى ندارد، مگر براى خوردن، آن را خشک کرده باشند و اگر خشک نشده باشد، اشکال دارد.

***   سجده بر چیزهایى که از زمین مىروید و خوراک حیوان است، مانند علف و کاه صحیح است.

***    سجده بر گلهایى که خوراکى نیست صحیح است، ولى سجده بر دواهاى خوراکى که از زمین مىروید، مانند گل بنفشه و گل گاوزبان بنا بر احتیاط صحیح نیست.

***    سجده بر گیاهى که خوردن آن، در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى دیگر معمول نیست، صحیح نمىباشد و بعید نیست متعارف در هر شهرى، براى اهل همان شهر، ملاک باشد. و نمىتوان بر میوهٴ نارس سجده کرد.

***    اگر کاغذ را از چیزى ساخته باشند، که سجده برآن صحیح است، مثلاً از کاه، مىشود برآن سجده کرد، بلکه مىتوان بر کاغذى که از پنبه و مانند آن ساخته شده، سجده نمود.

***    اگر کاغذ را از چیزى ساخته باشند، که سجده بر آن صحیح است، مثلاً از کاه، مىشود برآن سجده کرد، بلکه مىتوان بر کاغذى که از پنبه و مانند آن ساخته شده، سجده نمود.

***    براى سجده، بهتر از هرچیز، تربت حضرت سیّدالشهدا(ع) مىباشد، بعد از آن خاک، بعد سنگ و بعد گیاه است.

***    اگر چیزى که سجده بر آن صحیح است، ندارد و یا بر اثر سرما، یا گرماى زیاد و مانند آن نمىتواند بر آن سجده کند، چنانچه لباس او از کتان یا پنبه است، باید بر لباسش سجده کند و اگر از چیز دیگرى است باید بر پشت دست، یا چیز معدنى، مانند انگشتر عقیق سجده نماید، ولى بنا بر احتیاط مستحب تا سجده برچیز معدنى ممکن است، بر پشت دست سجده نکند.

***   سجده بر گل و خاک سستى که پیشانى روى آن آرام نمىگیرد، باطل است.

***   اگر در سجدهٴ اول، مثلاً مهر به پیشانى بچسبد، بنا بر احتیاط باید آن را براى سجدهٴ دوّم، بکند و همچنین است اگر خاک باشد.

***   اگر در بین نماز چیزى که بر آن سجده مىکند، گم شود و چیزى که سجده بر آن صحیح است نداشته باشد، چنانچه وقت وسعت دارد باید نماز را قطع کند، و اگر وقت تنگ است، باید بر لباسش اگر از پنبه یا کتان است، سجده کند و اگر از چیز دیگرى است بر چیز معدنى مانند انگشتر عقیق، یا پشت دست، سجده نماید و بنا بر احتیاط مستحب تا سجده بر چیز معدنى ممکن است، بر پشت دست سجده نکند.

***   هرگاه در حال سجده، بفهمد پیشانى را بر چیزى گذاشته که سجده بر آن باطل است، اگر ممکن باشد باید پیشانى را از روى آن بر روى چیزى که سجده بر آن صحیح است، بکشد و اگر ممکن نباشد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید نماز را قطع کند و اگر وقت تنگ است، در صورتى که لباسش از پنبه یا کتان است، باید پیشانى را از روى آن بر روى لباسش، بکشد و اگر از چیز دیگرى است، پیشانى را از روى آن بر چیز معدنى یا پشت دست، بکشد.

***    اگر بعد از سجده، بفهمد پیشانى را روى چیزى گذاشته که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد.

***   سجده کردن براى غیر خداوند متعال، حرام مىباشد. و پیشانى بر زمین گذاشتن در مقابل قبر امامان (علیهم السلام) اگر براى شکر خداوند باشد، اشکال ندارد و بوسیدن عتبهٴ شریفه مستحب است و سجده نیست.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

مستحبات و مکروهات سجده

مستحبات و مکروهات سجده:

***   در سجده چند چیز مستحب است:

 1 ـ کسى که ایستاده نماز مىخواند، بعد از آنکه سر از رکوع برداشت و کاملاً ایستاد و کسى که نشسته نماز مىخواند بعد از آنکه کاملاً نشست، براى رفتن به سجده تکبیر بگوید.

2 ـ موقعى که مرد مىخواهد به سجده برود، اول دستها را و بعد زانوها را بر زمین بگذارد.

 3 ـ بینى را بر مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است، بگذارد.

 4 ـ در حال سجده، انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى که سر آنها رو به قبله باشد.

 5 ـ در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند: (یٰا خَیْرَالْمَسْؤلینَ وَ یٰا خَیْرَالْمُعْطینَ، اُرْزُقْنی وَ اُرْزُقْ عَیٰالی مِنْ فَضْلِکَ، فَاِنَّکَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظیم) یعنى: اى بهترین کسى که از او سؤال مىکنند و اى بهترین عطاکنندگان، به من و عیالم از فضل خودت روزى بده، پس بدرستى که تو داراى فضل بزرگى.

 6 ـ بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.

 7 ـ بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش ارام گرفت تکبیر بگوید.

 8 ـ بعد از سجدهٴ اول، بدنش که ارام گرفت (أسْتَغْفِرُاللهَ رَبِّی وَ أتُوبُ إلَیْه) بگوید.

 9 ـ سجده را طول بدهد.

 10 ـ بعد از سجده در موقع نشستن، دستها را روى رانها بگذارد.

 11 ـ براى رفتن به سجدهٴ دوم، در حال آرامى بدن (اللهُ أکْبَر) بگوید.

 12 ـ در سجده ها صلوات بفرستد

13 ـ در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.

 14 ـ مردها آرنجها را به زمین نچسبانند، بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند. و زنها، آرنجها را بر زمین بگذارند و اعضاى بدن را به یکدیگر بچسبانند. و دیگر مستحبات سجده را در (الفقه) بیان نموده ایم.

***   مکروه است براى برطرف کردن گرد و غبار، جاى سجده را فوت کند و اگر در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان بیرون آید، نماز باطل است و مگروهات دیگرى نیز در (الفقه) بیان شده است.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

سجده های واجب در قرآن

***   در هریک از چهار سورهٴ (النجم، العلق، السجّده و فصّلت) یک آیهٴ سجده است که در قرآنها، معیّن مىباشد، اگر انسان آن را بخواند و یا بشنود، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فورا سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت یادش آمد باید سجده نماید.

***   در صورتى که تمام آیه خوانده شود سجده واجب مىگردد، امّا اگر قسمتى از آن را بخواند لازم نیست سجده کند.

***   اگر انسان موقعى که آیهٴ سجده را مىخواند، از دیگرى نیز بشنود، بنا بر احتیاط واجب، باید دو سجده نماید.

***    در غیر نماز، اگر در حال سجده، آیهٴ سجده را بخواند و یا بشنود باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.

***    کسى که این آیات را بنویسد، یا مشاهده کند و یا در نظر بیاورد، سجده بر او واجب نیست.

***    اگر انسان از بچهٴ غیر ممیّز که خوب و بد را نمىفهمد و یا از کسى که قصد خواندن قرآن ندارد، آیهٴ سجده را بشنود، بنا بر احتیاط واجب سجده کند و همچنین است اگر از مانند ضبط صوت و رادیو، آیهٴ سجده را بشنود.

***   در سجده هاى واجب قرآن، باید جاى انسان غصبى نباشد و جاى پیشانى، او، از جاى زانوها و سر انگشتان بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.

***   در سجده هاى واجب قرآن، لازم نیست با وضو، غسل، رو به قبله باشد، یا عورت خود را بپوشاند و یا بدن و جاى پیشانى او پاک باشد و همچنین چیزهایى که در لباس نمازگزار شرط مىباشد، در لباس او شرط نیست، اما اگر لباس او غصبى است، چنانچه سجده کردن، تصرّف در آن لباس باشد، سجده باطل است.

***    بنا بر احتیاط واجب در سجده اى واجب قرآن، پیشانى را بر مهر یا چیز دیگرى که سجده بر آن صحیح است گذاشته و جاهاى دیگر بدن را به دستورى که در سجدهٴ نماز (مسأله 1127) گفته شد، بر زمین بگذارد.

***    هرگاه در سجدهٴ واجب قرآن، پیشانى را به قصد سجده، بر زمین بگذارد اگرچه ذکر نگوید، کافیست و گفتن ذکر، مستحب است و بهتر است بگوید: (لاٰ إلٰهَ إلاّ اللهُ حَقّاً حَقّاً، لاٰ إلٰهَ إلاّاللهُ ایمٰاناً وَ تَصْدیقاً، لاٰ إلٰهَ إلاّ اللهُ عُبودِیَّةً وَ رِقّاً، سَجَدْتُ لَکَ یٰا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً، لاٰ مُسْتَنْکِفاً وَلاٰمُسْتَکْبِراً، بَلْ أنا عَبْدٌ ذَلیلٌ ضَعیفٌ خٰائِفٌ مُسْتَجیرٌ).

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

تصویر متن سجده

رکوع

***    در هر رکعت بعد از قرائت، باید به اندازه اى خم شود که بتواند دست را بر زانو بگذارد، این عمل را (رکوع) میگویند.

***   اگر به اندازهٴ رکوع خم شود، ولى دستها را بر زانو نگذارد، اشکال ندارد.

***    هرگاه رکوع را به صورت غیر معمول بجا آورد، مثلاً به چپ یا راست خم شود، اگرچه دستهاى او به زانو برسد، صحیح نیست.

***    خم شدن باید به قصد رکوع باشد، پس اگر به قصد کار دیگرى، مثلاً براى کشتن جانورى خم شود، نمىتواند آن را رکوع حساب کند، بلکه باید بایستد و دوباره براى رکوع، خم شود و با این عمل، رکن زیاد نشده و نماز باطل نمىشود.

***    کسى که دست یا زانوى او، با دست و زانوى دیگران فرق دارد، مثلاً دستش خیلى بلند است که اگر کمى خم شود به زانو مىرسد، یا زانوى او پایینتر از مردم دیگر است که باید خیلى خم شود تا دستش به زانو برسد، باید به اندازهٴ معمول خم شود.

***   کسى که نشسته رکوع مىکند، باید به اندازه اى خم شود که عرفا رکوع نامیده شود، مثلاً صورتش، مقابل زانوها برسد و بهتر است صورتش، نزدیک جاى سجده برسد.

***   بنا بر احتیاط در رکوع، سه مرتبه (سُبْحٰانَ الله) یا یک مرتبه (سُبْحٰانَ رَبِّی الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ) بگوید، ولى در تنگى وقت و در حال ناچارى، گفتن یک (سُبْحٰانَ الله) کافیست.

***   ذکر رکوع باید پشت سرهم و به عربى صحیح، گفته شود و مستحب است آن را سه، یا پنج و یا هفت مرتبه، بلکه بیشتر بگویند.

***   در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و در ذکر مستحب نیز، اگر آن را به قصد ذکرى که براى رکوع دستور داده اند بگوید، بنا بر احتیاط واجب بدن باید آرام باشد.

***   اگر موقعى که ذکر واجب رکوع را مىگوید، بىاختیار به قدرى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود، باید بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره ذکر را بگوید، ولى اگر کمى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج نشود و یا انگشتان را حرکت دهد اشکال ندارد.

***   اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع، خم شود و بدن آرام گیرد، عمدا ذکر رکوع بگوید نمازش باطل است.

***   اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمدا سر از رکوع بر دارد نمازش باطل است، امّا اگر سهوا سر بردارد چنانچه پیش از خارج شدن از حال رکوع، یادش بیاید که ذکر رکوع را تمام نکرده، باید در حال آرامى بدن، دوباره ذکر بگوید و اگر بعد از خارج شدن از حال رکوع یادش بیاید نماز او صحیح است.

***   اگر نتواند به مقدار ذکر، در رکوع بماند، بنا بر احتیاط واجب بقیهٴ آن را در حال برخاستن بگوید.

***    اگر بر اثر بیمارى و مانند آن، نمىتواند در رکوع آرام گیرد نمازش صحیح است، ولى باید پیش از آنکه از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب، یعنى (سُبْحٰانَ رَبِّی الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِه) یا سه مرتبه (سُبْحٰانَ الله) را بگوید.

***   هرگاه نتواند به اندازهٴ رکوع خم شود، باید به چیزى تکیه دهد و رکوع کند. و اگر در هنگام تکیه نیز نتواند به طور معمول رکوع کند، باید به هر اندازه که مىتواند، خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود، باید موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند و یا براى رکوع، با سر اشاره نماید.

***   کسى که مىتواند ایستاده نماز بخواند، اگر در حال ایستاده یا نشسته نتواند رکوع کند، باید ایستاده نماز بخواند و براى رکوع، با سر اشاره نماید و اگر نتواند اشاره کند، باید به نیّت رکوع چشمها را برهم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیّت برخاستن از رکوع، چشمها را باز کند و اگر ازاین نیز عاجز است، باید در قلب، نیّت رکوع کند و ذکر آن را بگوید.

***    کسى که نمىتواند ایستاده یا نشسته، رکوع کند، امّا مىتواند در حالى که نشسته است کمى خم شود و در حالى که ایستاده است با سر اشاره کند، باید ایستاده نماز بخواند و براى رکوع، با سر اشاره نماید.

***   اگر بعد از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن، سر بر دارد و دو مرتبه به اندازهٴ رکوع خم شود، یا بعد از آنکه به اندازهٴ رکوع خم شد و بدنش آرام گرفت، به قدرى خم شود که از اندازهٴ رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد، چون رکوع زیاد شده نمازش باطل است، این حکم در صورتى است که برگشت به حال رکوع، به قصد رکوع باشد.

***   بعد از تمام شدن ذکر رکوع، باید راست بایستد و بعد از آنکه بدن آرام گرفت، به سجده رود و اگر عمدا پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن، به سجده رود نمازش باطل است.

***   اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آنکه به سجده برسد، یادش بیاید، باید بایستد و به رکوع رود و چنانچه به حالت خمیدگى به رکوع برگردد، نمازش باطل است.

***   اگر بعد از آنکه پیشانى بر زمین رسید یا بعد از برداشتن سر از سجدهٴ اول، یادش بیاید که رکوع نکرده، باید بایستد، سپس رکوع را بجا آورد و پس از تمام کردن نماز، دو سجدهٴ سهو بجا آورد. و بنا بر احتیاط واجب، نماز را در صورت دوّم دوباره بخواند.

***   مستحب است پیش از رفتن به رکوع، در حالى که راست ایستاده تکبیر بگوید و در رکوع زانوها را به عقب دهد، پشت را صاف نگه دارد، گردن را بکشد و مساوى پشت نگه دارد، بین دو قد را نگاه کند، پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد، و بعد از برخواستن از رکوع، راست بایستد و در حال آرامى بدن بگوید: (سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه).

***   مستحب است زنها در رکوع، دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

تصویر متن رکوع

قرائت

***  در رکعت اول ودوم نمازهاى واجب یومیّه، انسان باید اول، حمد و بعد از آن، یک سورهٴ کامل بخواند.

***  اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود سوره نخواند، مثلاً بترسد اگر سوره بخواند دزد، یا درنده و یا چیز دیگرى به او صدمه بزند، نباید سوره بخواند.

***  اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اول بخواند.

***  اگر حمد و سوره یا یکى از آنها را فراموش کند و بعد از رفتن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.

***  اگر پیش از خم شدن براى رکوع، بفهمد حمد و سوره نخوانده، باید بخواند و اگر بفهمد سوره نخوانده باید فقط سوره بخواند، ولى اگر بفهمد حمد تنها را نخواند باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره بخواند ونیز اگر خم شود و پیش از آنکه به رکوع برسد، بفهمد حمد و سوره، یا سورهٴ تنها و یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.

***  اگر در نماز، یکى از چهار سوره اى که آیهٴ سجده دارد و در مسألهٴ 402: گفته شد، عمدا بخواند، نمازش باطل است.

***  اگر اشتباها مشغول خواندن سوره اى شود که سجدهٴ واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیهٴ سجده بفهمد، باید آن سوره را تمام کند و بعد از نماز، سجدهٴ آن را بجا آورد و بنا بر احتیاط در حال نماز به جاى سجدهٴ تلاوت، اشاره کند.

***  اگر در نماز، آیهٴ سجده را بشنود، نمازش صحیح است و باید بعد از نماز، سجدهٴ آن را بجا آورد.

***  در نماز مستحب خواندن سوره لازم نیست، اگرچه آن نماز با نذر کردن واجب شده باشد، ولى در بعضى از نمازهاى مستحب، مانند نماز وحشت که سورهٴ مخصوصى دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد، باید همان سوره را بخواند.

***  در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه، مستحب است در رکعت اول بعد از حمد، سورهٴ (جمعه) و در رکعت دوم بعد از حمد، سورهٴ (منافقین) بخواند و اگر مشغول آن شود، بنا بر احتیاط واجب نمىتواند آن را رها کند و سورهٴ دیگرى بخواند.

***  اگر بعد از حمد، مشغول خواندن سورهٴ (توحید) یا سورهٴ (کافرون) شود، نمىتواند آن را رها کند و سورهٴ دیگر بخواند، ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه، اگر از روى فراموشى به جاى سورهٴ (جمعه) و (منافقین) یکى از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، مىتواند آن را رها کند و سورهٴ (جمعه) و (منافقین) را بخواند.

***  اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه، عمدا سورهٴ (توحید) یا سورهٴ (کافرون) بخواند، اگرچه به نصف نرسیده باشد، بنا بر احتیاط نمىتواند رها کند و سورهٴ (جمعه ) و (منافقین) بخواند.

***  اگر در نماز، غیر از سورهٴ (توحید) و (کافرون)، سورهٴ دیگرى بخواند، تا به نصف نرسیده مىتواند رها کند و سورهٴ دیگرى بخواند.

***  اگر مقدارى از سوره را فراموش کند، یا از روى ناچارى، مثلاً بر اثر تنگى وقت و یا به جهت دیگرى نتواند آن را تمام نماید، مىتواند آن سوره را رها کند و سورهٴ دیگرى بخواند، اگرچه از نصف گذشته باشد، یا سوره اى را که مىخواند سورهٴ (توحید) یا (کافرون) باشد.

***   بر مرد واجب است، حمد و سورهٴ نماز صبح، مغرب و عشا را بلند بخواند. و بر مرد و زن واجب است، حمد وسورهٴ نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.

***  مرد باید در نماز صبح، مغرب و عشا، تمام کلمات حمد و سوره حتّى حرف آخر آنها را بلند بخواند.

***   زن مىتواند حمد و سورهٴ نماز صبح، مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدایش را بشنود، بنا بر احتیاط باید آهسته بخواند.

***  اگر در جایى که باید نماز را بلند خواند، عمداً آهسته بخواند، یا در جایى که باید آهسته خواند، عمدا بلند بخواند، نمازش باطل است. ولى اگر از روى فراموشى یا ندانستن مسأله باشد در صورتى که توجّه به سؤال و یاد گرفتن آن نداشته باشد، صحیح است. و اگر در بین خواندن حمد و سوره نیز بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقدارى که خوانده دوباره بخواند.

***  اگر کسى در خواندن حمد و سوره، بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثلاً آن را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.

***   انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسى که به هیچ وجه نمىتواند آن را صحیح یاد بگیرد، هرطور که مىتواند، بخواند و بنا بر احتیاط مستحب نماز را با جماعت بجا آورد.

***  کسى که حمد ، سوره و چیزهاى دیگر نماز را به خوبى نمىداند و مىتواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است، بنا بر احتیاط واجب، در صورت امکان، باید نمازش را با جماعت بخواند.

***  مزد گرفتن براى یاد دادن واجبات نماز جایز است، گرچه خلاف احتیاط است، ولى براى مستحبات آن اشکال ندارد.

***  اگر یکى از کلمات حمد یا سوره را نداند، یا عمدا آن را نگوید، یا به جاى حرفى، حرف دیگرى بگوید و یا جایى که باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر و زبر دهد، یا تشدید را نگوید، آن کلمه باطل است و باید دوبار آن را به طور صحیح بخواند.

***  اگر انسان کلمه اى را صحیح بداند و در نماز همان گونه بخواند و سپس بفهمد غلط خوانده، بنا بر احتیاط مستحب دوباره نماز بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

***   اگر زیر و زبر کلمه اى را نداند، یا نداند مثلاً کلمه اى به (س) است یا به (ص) باید یاد بگیرد و چنانچه به دو صورت یا بیشتر بخواند، مثلاً در (اِهْدِنَا الصِّرٰاطَ الْمُسْتَقیم)، (مستقیم) را یک مرتبه با سین و یک مرتبه با صاد بخواند، بنا بر احتیاط نمازش باطل است.

***   اگر در کلمه اى (واو) باشد و حرف قبل از (واو)، پیش داشته باشد و حرف بعد از واو، همزه باشد مانند کلمهٴ (سوء) بنا بر احتیاط مستحب، آن واو را (مدّ) بدهد، یعنى آن را بکشد و همچنین اگر در کلمه اى (الف) باشد و حرف قبل از (الف) زیر داشته باشد و حرف بعد از (الف) همزه باشد مانند (جاء) بنا بر احتیاط مستحب باید الف را بکشد. و نیز اگر درکلمه اى (ی) باشد و حرف پیش از (ی) زیر داشته باشد و حرف بعد از آن (همزه) باشد، مانند: (جىء)، بنا بر احتیاط مستحب باید (ى) را با مدّ بخواند. و اگر بعد از این واو، الف وىء، به جاى همزه حرف ساکنى باشد، یعنى زیر، زبر و پیش نداشته باشد، باز این سه حرف را با مدّ بخواند، مثلاً (وَلاَالضّٰالّین) که بعد از (الف) حرف (لام) ساکن است، بنا بر احتیاط مستحب باید (الف) آن را با (مد) بخواند و چنانچه به این دستور رفتار نکند، بنا بر احتیاط مستحب بعد از اتمام نماز، دوبار آن را بخواند.

***   بنا بر احتیاط مستحب در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید. وقف به حرکت، یعنى: زیر، یا زبر و یا پیش آخرکلمه اى را بگوید و بین آن کلمه و کلمهٴ بعدش فاصله دهد، مثلاً بگوید: (الرَّحْمٰنِ الرَّحیمِ) و میم (الرحیم) را زیر بدهد و بعد با مقدارى فاصله بگوید (مٰالِکِ یَوْمِ الدّین). و وصل به سکون، یعنى: زیر، یا زیر و یا پیش کلمه اى را نگوید و آن کلمه را به کلمهٴ بعد بچسباند، مثلاً بگوید: (الرَّحْمنِ الرَّحیمِ) و میم (الرحیم) را زیر ندهد و فورا (مٰالِکِ یَوْمِ الدّین) بگوید.

***  در رکعت سوم و چهارم نماز، مىتواند فقط یک حمد بخواند، یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنى: (سُبْحٰانَ الله وَالْحَمْدُ للهِ وِلاٰ إلٰهَ إلاَّ اللهُ وَاللهُ أکْبَر) و گفتن سه مرتبه مستحب است، پس در وسعت وقت خود را از ثواب آن محروم ننماید. و مىتواند در یک رکعت، حمد و در رکعت دیگر، تسبیحات بگوید، امّا بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.

***  در تنگى وقت، باید تسبیحات اربعه را، یک مرتبه بگوید.

***  بر مرد و زن واجب است که در رکعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.

***  اگر در رکعت سوم و چهارم، حمد بخواند، بنا بر احتیاط (بسم الله) آن را نیز آهسته بگوید.

***  کسى که نمىتواند تسبیحات را یاد بگیرد، یا درست بخواند، باید در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند.

***  اگر در دو رکعت اول نماز، به خیال اینکه دو رکعت آخر است، تسبیحات بگوید، چنانکه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره بخواند و اگر در رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.

***  اگر در دو رکعت آخر نماز، به خیال اینکه دو رکعت اول است حمد بخواند، یا در دو رکعت اول نماز، با اینکه گمان مىکرد دو رکعت آخر است حمد بخاند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است.

***  اگر در رکعت سوم یا چهارم، مىخواست حمد بخواند، ولى تسبیحات به زبانش آمد، یا مىخواست تسبیحات بخواند، امّا حمد به زبانش آمد، مىتواند آن را تمام کند و نمازش صحیح است.

***  کسى که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم، تسبیحات بخواند، اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود، لازم نیست آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات بخواند، گرچه بهتر است.

***  در رکعت سوم و چهارم مستحب است، بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید: (أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ أتُوبُ إلَیْهِ) یا بگوید: (اَللّٰهُمَّ اغْفِرْلی). و کسى که مشغول گفتن استغفار است، اگر شک کند حمد، یا تسبیحات خوانده یا نه، بنا بر احتیاط برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند. و چنانچه عادت داشته در نماز فقط بعد از تسبیحات استغفار کند، به شک خود اعتنا ننماید، ولى اگر در جاهاى دیگر نماز نیز استغفار مىکرده، باید حمد یا تسبیحات را بخواند. و نیز اگر نماز گزار پیش از خم شدن براى رکوع، در حالى که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.

***   اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم، شک کند حمد، یا تسبیحات را خوانده یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند و اما اگر در حال رفتن به رکوع شک کند، اگر در اولین لحظه متوجّه شود، باید برگردد حمد یا تسبیحات را، به قصد قربت مطلقه بخواند و همچنین اگر خیلى نزدیک به رکوع ملتفت شود، بنا بر احتیاط به حال قیام برگردد و حمد یا تسبیحات اربعه را، به نیّت قربت مطلقه بخواند.

***   هرگاه شک کند آیه یا کلمه اى را درست گفته یا نه، اگر به چیز بعدى مشغول نشده، باید آن آیه یا کلمه را، به طور صحیح بگوید و اگر به چیزى که بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز رکن باشد، مثلاً در رکوع شک کند فلان کلمه از سوره را درست گفته یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند و اگر رکن نباشد، مثلاً موقع گفتن (الله الصّمد) شک کند (قل هوالله احد) را درست گفته یا نه، مىتواند به شک خود اعتنا نکند، ولى اگر احتیاطا آن آیه یا کلمه را به طور صحیح بگوید اشکال ندارد و اگر چند مرتبه نیز شک کند مىتواند چند بار بگوید، امّا اگر به حدّ وسواس برسد و باز بگوید، بنا بر احتیاط نمازش را دوباره بخواند.

***   مستحب است در رکعت اول، پیش از خواندن حمد بگوید: (أعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطٰانِ الرَّجیم) و در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر (بسم الله) را بلند بگوید. و همچنین مستحب است حمد و سوره را، شمرده بخواند و در آخر هرآیه وقف کند، یعنى آن را به آیهٴ بعد نچسپاند، در حال خواندن حمد و سوره، به معناى آیه توجّه داشته باشد، اگر نماز را با جماعت مىخواند بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادا مىخواند، بعد از آنکه حمد خودش تمام شد بگوید: (الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعٰالَمین)، بعد از خواندن سورهٴ توحید (کَذٰالِکَ اللهُ رَبّنا) بگوید و بعد از خواندن سوره، کمى صبر کند سپس تکبیر پیش از رکوع را بگوید یا قنوت بخواند.

***  مستحب است در تمام نمازها، در رکعت اول بعد از حمد، سورهٴ (قدر) و در رکعت دوّم، سورهٴ(توحید) بخواند.

***  مکروه است انسان، در تمام نمازهاى یک شبانه روز، سورهٴ (توحید) نخواند.

***   خواندن سورهٴ (توحید) به یک نفس، مکروه است.

***  سوره اى که در رکعت اول خوانده، مکروه است در رکعت دوم بخواند، ولى اگر سورهٴ (توحید) را در هر رکعت بخواند، مکروه نیست.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

قیام (ایستادن)

*** قیام، یعنى ایستادن در هنگام گفتن تکبیرةالاحرام و قیام پیش از رکوع که آن را قیام متّصل به رکوع مىگویند، رکن است، ولى قیام درموقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع رکن نیست و اگر کسى از روى فراموشى آن را ترک کند، نمازش صحیح است.

*** بنا بر احتیاط، مقدارى پیش از گفتن تکبیر و بعد از آن بایستد تا یقین کند در حال ایستادن تکبیر گفته است.

*** اگر رکوع را فراموش کند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید رکوع نکرده، باید بایستد و به رکوع رود و اگر بدون اینکه بایستد، به حال خمیدگى به رکوع برگردد، چون قیام متّصل به رکوع را بجا نیاورده، نماز او باطل است.

***  موقعى که ایستاده است، باید بدن را حرکت ندهد و به طرفى خم نشود و به جایى تکیه نکند، ولى اگر از روى ناچارى باشد، یا در حال خم شدن براى رکوع، پاها را حرکت دهد، اشکال ندارد.

*** اگر موقعى که ایستاده، از روى فراموشى بدن را حرکت دهد یا به طرفى خم شود و یا به جایى تکیه کند اشکال ندارد. و همچنین است موقع گفتن تکبیرةالاحرام و قیام متصل به رکوع اگر از روى فراموشى حرکت کند، گرچه بنا بر احتیاط مستحب نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

*** بنا بر احتیاط واجب در موقع ایستادن، هردو پا روى زمین باشد، ولى لازم نیست سنگینى بدن روى هردو پا باشد و اگر روى یک پا باشد، اشکال ندارد.

*** کسى که مىتواند درست بایستد، اگر پاها را خیلى گشاد بگذارد که ایستادن صدق ننماید، نمازش باطل است.

*** هنگامى که انسان در نماز مشغول خواندن چیزى است، حتى ذکرهاى مستحب نماز، باید بدنش آرام باشد و اگر مىخواهد کمى جلو یا عقب رود، یا کمى بدن را به طرف راست و چپ حرکت دهد، باید چیزى نگوید، اما (بِحَوْلِ اللهِ وَ قُوَّتِهِ أقُومُ وَاقْعُدُ) را باید در حال برخاستن بگوید.

*** اگر در حال حرکت بدن ذکر بگوید، مثلاً موقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید، چنانچه آن را به قصد ذکرى که در نماز دستور داده اند بگوید، احتیاط اعادهٴ نماز است و اگر به این قصد نگوید، بلکه بخواهد ذکرى گفته باشد، نماز صحیح است.

*** حرکت دادن دست و انگشتان، در موقع خواندن حمد، اشکال ندارد اگرچه مستحب است آن را نیز حرکت ندهد.

*** اگر موقع خواندن حمد و سوره یا خواندن تسبیحات، بىاختیار حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود، بنا بر احتیاط واجب بعد از آرام گرفتن بدن، آنچه در حال حرکت خوانده، دوباره بخواند.

***  اگر در بین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند و اگر از نشستن نیز عاجز شود باید بخوابد، ولى تا بدنش آرام نگرفته، نباید چیزى بخواند.

*** تا انسان مىتواند ایستاده نماز بخواند نباید بنشیند، مثلاً کسى که در موقع ایستادن، بدنش حرکت مىکند، یا مجبور است به چیزى تکیه دهد، یا بدنش را کج کند، یا خم شود و یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد، باید هرطور که مىتواند ایستاده نماز بخواند، ولى اگر به هیچ وجه، حتى مانند حال رکوع نیز نتواند بایستد، باید نشسته نماز بخواند.

***  تا انسان مىتواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند باید هرطور مىتواند بنشیند. و اگر به هیچ وجه نمىتواند بنشیند، باید طورى که در احکام قبله مسألهٴ 855 گفته شد، بر پهلوى راست بخوابد و اگر نمىتواند، بر پهلوى چپ و اگر آن نیز ممکن نباشد، بر پشت بخوابد، طورى که کف پاهاى او یا سر او، رو به قبله باشد.

***  کسى که نشسته نماز مىخواند، اگر بعد ازخواندن حمد و سوره، بتواند بایستد و رکوع را ایستاده بجا آورد باید بایستد و در حال ایستاده به رکوع رود و اگر نتواند، باید رکوع را نیز نشسته بجا آورد.

*** کسى که خوابیده نماز مىخواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند باید مقدارى که مىتواند، نشسته بخواند، ولى تا بدنش آرام نگرفته نباید چیزى بخواند.

*** کسى که نشسته نماز مىخواند، اگر در بین نماز بتواند بایستد، باید مقدارى که مىتواند، ایستاده بخواند، ولى تا بدنش آرام نگرفته نباید چیزى بخواند.

*** کسى که مىتواند بایستد، اگر بترسد که بر اثر ایستادن، بیمار شود یا ضررى به او برسد، مىتواند نشسته نماز بخواند و اگر از نشستن نیز بترسد، مىتواند خوابیده نماز بخواند.

***  اگر انسان احتمال بدهد تا آخر وقت، بتواند ایستاده نماز بخواند، باید نماز را تاخیر بیندازد، پس اگر نتوانست بایستد، در آخر وقت طبق وظیفه، نماز را بجا آورد.

*** مستحب است در حال ایستادن، بدن را راست نگه دارد، شانه ها را پایین بیندازد، دستها را روى رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جاى سجده را نگاه کند، سنگینى بدن را به طور مساوى روى دو پا بیندازد، با خضوع و خشوع باشد، پاها را پس و پیش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یک وجب، فاصله دهد و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى 

تکبیرة الاحرام

*** گفتن (اللهُ اَکْبَر) در اول هر نماز، واجب و رکن است. و باید حروف (الله) و حروف (اَکْبَر) و دو کلمهٴ (الله) و (اَکْبَر) را پشت سرهم بگوید و باید این دو کلمه، به عربى صحیح گفته شود و اگر به عربى غلط، یا مثلاً ترجمهٴ آن را به فارسى بگوید صحیح نیست.

***  بنا بر احتیاط مستحب تکبیرة الاحرام نماز را به چیزى که پیش از آن میخواند، مثلاً به اقامه یا به دعایى که قبل از تکبیر میخواند، نچسباند.

*** اگر انسان بخواهد (اللهُ اَکْبَر) را، به چیزى که بعد از آن میخواند، مثلاً به (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیم) بچسباند، بنا بر احتیاط باید (ر) (اَکبَر) را پیش بدهد، یعنى بگوید: اللهُ اَکبَر.

***هنگام گفتن تکبیرة الاحرام، باید بدن آرام باشد و اگر عمدا در حالى که بدنش حرکت دارد، تکبیرةالاحرام بگوید باطل است.

***  تکبیر، حمد، سوره، ذکر و دعا را، باید طورى بخواند که خودش بشنود و اگر بر اثر سنگینى یا کرى گوش، یا سر و صداى زیاد نمىشنود، باید طورى بگوید که اگر مانعى نبود، میشنید.

***  کسى که لال است یا زبان او مرضى دارد که نمىتواند (اللهُ اَکْبَر) را درست بگوید، باید هرطور مىتواند بگوید و اگر هیچ نمیتواند بگوید، باید در قلب خود بگذراند و براى تکبیر اشاره کند و زبانش را نیز اگر میتواند حرکت دهد.

***  مستحب است بعد از تکبیرةالاحرام بگوید: (یٰا مُحْسِنُ قَدْ أتٰاکَ الْمُسیءُ، وَ قَدْ أمَرْتَ الْمُحْسِنَ أنْ یَتَجٰاوَزْ عَنْ الْمُسیء، أنْتَ الْمُحْسِنُ وَ أناَ الْمُسیء، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلىٰمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَجٰاوَزْ عَنْ قَبیحِ مٰا تَعْلَمُ مِنّی). یعنى: اى خدایى که به بندگان احسان میکنى، بندهٴ گنهکارت به در خانهٴ تو آمده، تو امر کرده اى که نیکوکار از گناهکارم بگذرد، تو نیکوکارى و من گناهکارم، به حق محمد و آل محمد علیهم السلام رحمت خود را بر محمّد و آل محمّد بفرست و از بدیهایى که میدانى از من سر زده بگذر.

***  مستحب است هنگام گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهاى بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.

***  اگر شک کند تکبیرةالاحرام گفته یا نه، چنانچه مشغول خواندن چیزى شده، به شک خود اعتنا نکند و اگر چیزى نخوانده، باید تکبیر بگوید.

*** اگر بعد از گفتن تکبیرةالاحرام، شک کند آن را صحیح گفته یا نه، چنانچه مشغول خواندن چیزى شده، به شک خود اعتنا نکند و همچنین است اگر چیز نخوانده باشد، گرچه بنا بر احتیاط مستحب اوّل عملى که نماز را باطل میکند انجام دهد، مثلاً صورت خود را از قبله برگرداند، بعد تکبیر بگوید.

منبع : توضیح المسائل آیت الله العظمى سید صادق شیرازى